Του Αχιλλέα Λέρα
Με αφορμή τη συνεστίαση και κοπή της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας της Ευξείνου Λέσχης Ποντίων & Μικρασιατών Ν. Τρικάλων αυτή την Πέμπτη 3 Φεβρουαρίου 2011 στις 18:30 μ.μ. στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Τρικάλων παραθέτουμε λίγες σκέψεις για τα ήθη και...
έθιμα του λαού μας.
Ακόμη μια χρονιά πέρασε και όλοι οι σύλλογοι για ακόμη μια φορά συγκεντρώνονται για την κοπή της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας ως είθισται. Η αναφορά των λέξεων «ακόμη μια χρονιά», «πατροπαράδοτη» και «είθισται» δεν είναι τυχαία. Γιατί ο ουσιαστικός λόγος που γίνεται αυτό σήμερα, ακόμη κι αν δεν το αναγνωρίζουμε, είναι οι πρόγονοί μας, οι παππούδες μας και οι παππούδες αυτών. Και μιλούμε για τα «έθιμα», τις μακροχρόνιες πρακτικές ή συνήθειες που ασκούνται ομοιόμορφα από μια κοινωνική ομάδα. Τα έθιμα προέρχονται, τηρούνται και μεταδίδονται με την παράδοση και ρυθμίζουν τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ομάδας. Εκδηλώσεις που βρίσκονται ανάμεσα στη συνήθεια, τη μόδα και το νόμο.
Τι είναι εκείνο όμως που καθιστά τα έθιμα σημαντικά και την τήρηση αυτών αναγκαία ; Την απάντηση πρέπει να αναζητήσουμε στη λειτουργία και επίδραση των εθίμων και να την ανάγουμε στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Όταν τα έθιμα τηρούνται, τότε έχουν τη δύναμη να ασκούν μόνιμη και απόλυτη ηθική εξουσία πάνω σε μια κοινωνία και το κυριότερο να διατηρούν και να ενισχύουν την ταυτότητα και το χαρακτήρα της κοινωνίας αυτής. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ήθη που συνδέονται άμεσα με τα έθιμα. Πρόκειται για τις κοινές αντιλήψεις σε συνδυασμό με τα στοιχεία του χαρακτήρα που εκφράζονται με συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά κάθε δεδομένη στιγμή. Όταν οι αντιλήψεις αυτές πάρουν μια σταθερά επαναλαμβανόμενη τελετουργική μορφή, γίνονται έθιμα.
Πολλές φορές η δύναμη που έχει ένα έθιμο είναι τόσο μεγάλη που αντί να επηρεάζεται από τα ήθη, επιβάλλεται, με αποτέλεσμα το έθιμο απλά να μεταλλάσσεται, ώστε αυτό να εκφράζει τις νέες αντιλήψεις, όπως χαρακτηριστικά συνέβη με την έλευση του χριστιανισμού σε πολλά έθιμα με αρχαιοελληνικές και ειδωλολατρικές ρίζες ή και άλλες φορές να τελείται έστω κι αν ελλείπει η αιτία που το δημιούργησε.
Ήθη πάντα υπάρχουν, αλλά πλέον σήμερα δεν δημιουργούν έθιμα. Και αυτό γιατί έχει καταργηθεί ο κατεξοχήν χώρος δημιουργίας των εθίμων, όπου συνέτρεχαν και οι λόγοι που ευνοούσαν τη δημιουργία και διατήρησή τους. Και αναφερόμαστε στην κλειστή ζωή της αγροτικής κοινωνίας, όπου επικρατούσε η έντονη πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις, που έπρεπε λατρευτικά, να καταστούν ευεργετικές, η διάθεση ελεύθερου χρόνου και η συλλογική ζωή.
Σε κάθε περίπτωση τα ελληνικά πατροπαράδοτα έθιμα αποτελούν ένα πλούτο αξιών και ιδανικών που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία μας ως λαό και είναι μια σίγουρη βάση για θεώρηση του μέλλοντος. Είναι πολύ σημαντικό να τα μελετήσουμε και το κυριότερο να δούμε το βαθύτερο νόημα που κρύβουν, να εμβαθύνουμε στην ουσία τους.
Αν θέλουμε να διακρίνουμε τα έθιμα σε επίπεδο πολιτιστικό, τότε αυτά είναι κοινωνικά και θρησκευτικά. Τα πρώτα αφορούν εκείνα που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, ενώ τα δεύτερα εκείνα που αφορούν κυρίως στη λατρεία του Θεού. Επειδή η θρησκεία ανέκαθεν ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ελληνικό λαό και συνυφασμένη με τον ελληνικό πολιτισμό, ο διαχωρισμός αυτός δεν είναι - για την ακρίβεια δεν μπορεί να είναι - απόλυτος, καθώς η θρησκεία έχει περιβάλει όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και σχεδόν όλα τα έθιμα περιστρέφονται γύρω από θρησκευτικές εορτές και εκδηλώσεις, που αφορούν τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο, τη Γέννηση του Θεανθρώπου, το Πάσχα, τις γιορτές των Αγίων Πατέρων μας, κλπ.
Αναφερόμενοι ειδικότερα στο δωδεκαήμερο που πρόσφατα εορτάσαμε, θα θέλαμε να τονίσουμε, ότι εφόσον τα έθιμα του δωδεκαημέρου αφορούν σε μια από τις μεγαλύτερες εορτές της ελληνορθόδοξης χριστιανικής πίστης, τα περισσότερα αποτελούν κοινό τόπο σε όλο τον ελληνισμό, με μικρές παραλλαγές. Η βάση ωστόσο είναι κοινή : εκκλησιασμός, κάλαντα, γλυκά, φαγητά και βασιλόπιτα, Άγιος Βασίλειος, καλικάντζαροι, αγιασμός των υδάτων και φώτισμα για ευλογία και ομαλότητα με το «Μεγάλο Αγιασμό» όλων των χώρων γύρω από τους οποίους κινούνταν η ζωή της οικογένειας.
Ανατρέχοντας στα έθιμα των παλαιών με τις όποιες παραλλαγές τους, βλέπουμε πως για όλα υπάρχει κάποιος λόγος και ειδικότερα τα έθιμα της συγκεκριμένης περιόδου έχουν σημείο αναφοράς τον εξαγνισμό των πάντων, της φύσης, του σώματος και κυρίως της ψυχής. Σε κάθε περίπτωση υπερισχύει η πνευματικότητα των ανθρώπων που τα δημιούργησαν και των μηνυμάτων που περνούσαν μέσα από τη συμπεριφορά τους. Και μιλώ για την αγάπη, την οικογενειακή συνοχή, τη φιλανθρωπία, την ομόνοια, τη θρησκευτική πίστη, το σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η ιδιοτέλεια, το ατομικό συμφέρον, η πολυτέλεια, η καταναλωτική μανία, οι απρόσωπες και τυπικές ευχές, η μοναξιά και η εκμετάλλευση δεν είχαν θέση σε αυτές τις κοινωνίες που δημιούργησαν αυτά τα έθιμα. Μήπως αν ακολουθήσουμε και μιμηθούμε τους προγόνους μας, προσαρμόζοντας τα έθιμα στα σημερινά δεδομένα, έχουμε κάτι να κερδίσουμε ;
Του Αχιλλέα Λέρα
Για την Εύξεινο Λέσχη Τρικάλων
Ακόμη μια χρονιά πέρασε και όλοι οι σύλλογοι για ακόμη μια φορά συγκεντρώνονται για την κοπή της πατροπαράδοτης βασιλόπιτας ως είθισται. Η αναφορά των λέξεων «ακόμη μια χρονιά», «πατροπαράδοτη» και «είθισται» δεν είναι τυχαία. Γιατί ο ουσιαστικός λόγος που γίνεται αυτό σήμερα, ακόμη κι αν δεν το αναγνωρίζουμε, είναι οι πρόγονοί μας, οι παππούδες μας και οι παππούδες αυτών. Και μιλούμε για τα «έθιμα», τις μακροχρόνιες πρακτικές ή συνήθειες που ασκούνται ομοιόμορφα από μια κοινωνική ομάδα. Τα έθιμα προέρχονται, τηρούνται και μεταδίδονται με την παράδοση και ρυθμίζουν τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ομάδας. Εκδηλώσεις που βρίσκονται ανάμεσα στη συνήθεια, τη μόδα και το νόμο.
Τι είναι εκείνο όμως που καθιστά τα έθιμα σημαντικά και την τήρηση αυτών αναγκαία ; Την απάντηση πρέπει να αναζητήσουμε στη λειτουργία και επίδραση των εθίμων και να την ανάγουμε στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Όταν τα έθιμα τηρούνται, τότε έχουν τη δύναμη να ασκούν μόνιμη και απόλυτη ηθική εξουσία πάνω σε μια κοινωνία και το κυριότερο να διατηρούν και να ενισχύουν την ταυτότητα και το χαρακτήρα της κοινωνίας αυτής. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ήθη που συνδέονται άμεσα με τα έθιμα. Πρόκειται για τις κοινές αντιλήψεις σε συνδυασμό με τα στοιχεία του χαρακτήρα που εκφράζονται με συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά κάθε δεδομένη στιγμή. Όταν οι αντιλήψεις αυτές πάρουν μια σταθερά επαναλαμβανόμενη τελετουργική μορφή, γίνονται έθιμα.
Πολλές φορές η δύναμη που έχει ένα έθιμο είναι τόσο μεγάλη που αντί να επηρεάζεται από τα ήθη, επιβάλλεται, με αποτέλεσμα το έθιμο απλά να μεταλλάσσεται, ώστε αυτό να εκφράζει τις νέες αντιλήψεις, όπως χαρακτηριστικά συνέβη με την έλευση του χριστιανισμού σε πολλά έθιμα με αρχαιοελληνικές και ειδωλολατρικές ρίζες ή και άλλες φορές να τελείται έστω κι αν ελλείπει η αιτία που το δημιούργησε.
Ήθη πάντα υπάρχουν, αλλά πλέον σήμερα δεν δημιουργούν έθιμα. Και αυτό γιατί έχει καταργηθεί ο κατεξοχήν χώρος δημιουργίας των εθίμων, όπου συνέτρεχαν και οι λόγοι που ευνοούσαν τη δημιουργία και διατήρησή τους. Και αναφερόμαστε στην κλειστή ζωή της αγροτικής κοινωνίας, όπου επικρατούσε η έντονη πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις, που έπρεπε λατρευτικά, να καταστούν ευεργετικές, η διάθεση ελεύθερου χρόνου και η συλλογική ζωή.
Σε κάθε περίπτωση τα ελληνικά πατροπαράδοτα έθιμα αποτελούν ένα πλούτο αξιών και ιδανικών που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία μας ως λαό και είναι μια σίγουρη βάση για θεώρηση του μέλλοντος. Είναι πολύ σημαντικό να τα μελετήσουμε και το κυριότερο να δούμε το βαθύτερο νόημα που κρύβουν, να εμβαθύνουμε στην ουσία τους.
Αν θέλουμε να διακρίνουμε τα έθιμα σε επίπεδο πολιτιστικό, τότε αυτά είναι κοινωνικά και θρησκευτικά. Τα πρώτα αφορούν εκείνα που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, ενώ τα δεύτερα εκείνα που αφορούν κυρίως στη λατρεία του Θεού. Επειδή η θρησκεία ανέκαθεν ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ελληνικό λαό και συνυφασμένη με τον ελληνικό πολιτισμό, ο διαχωρισμός αυτός δεν είναι - για την ακρίβεια δεν μπορεί να είναι - απόλυτος, καθώς η θρησκεία έχει περιβάλει όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και σχεδόν όλα τα έθιμα περιστρέφονται γύρω από θρησκευτικές εορτές και εκδηλώσεις, που αφορούν τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο, τη Γέννηση του Θεανθρώπου, το Πάσχα, τις γιορτές των Αγίων Πατέρων μας, κλπ.
Αναφερόμενοι ειδικότερα στο δωδεκαήμερο που πρόσφατα εορτάσαμε, θα θέλαμε να τονίσουμε, ότι εφόσον τα έθιμα του δωδεκαημέρου αφορούν σε μια από τις μεγαλύτερες εορτές της ελληνορθόδοξης χριστιανικής πίστης, τα περισσότερα αποτελούν κοινό τόπο σε όλο τον ελληνισμό, με μικρές παραλλαγές. Η βάση ωστόσο είναι κοινή : εκκλησιασμός, κάλαντα, γλυκά, φαγητά και βασιλόπιτα, Άγιος Βασίλειος, καλικάντζαροι, αγιασμός των υδάτων και φώτισμα για ευλογία και ομαλότητα με το «Μεγάλο Αγιασμό» όλων των χώρων γύρω από τους οποίους κινούνταν η ζωή της οικογένειας.
Ανατρέχοντας στα έθιμα των παλαιών με τις όποιες παραλλαγές τους, βλέπουμε πως για όλα υπάρχει κάποιος λόγος και ειδικότερα τα έθιμα της συγκεκριμένης περιόδου έχουν σημείο αναφοράς τον εξαγνισμό των πάντων, της φύσης, του σώματος και κυρίως της ψυχής. Σε κάθε περίπτωση υπερισχύει η πνευματικότητα των ανθρώπων που τα δημιούργησαν και των μηνυμάτων που περνούσαν μέσα από τη συμπεριφορά τους. Και μιλώ για την αγάπη, την οικογενειακή συνοχή, τη φιλανθρωπία, την ομόνοια, τη θρησκευτική πίστη, το σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η ιδιοτέλεια, το ατομικό συμφέρον, η πολυτέλεια, η καταναλωτική μανία, οι απρόσωπες και τυπικές ευχές, η μοναξιά και η εκμετάλλευση δεν είχαν θέση σε αυτές τις κοινωνίες που δημιούργησαν αυτά τα έθιμα. Μήπως αν ακολουθήσουμε και μιμηθούμε τους προγόνους μας, προσαρμόζοντας τα έθιμα στα σημερινά δεδομένα, έχουμε κάτι να κερδίσουμε ;
Του Αχιλλέα Λέρα
Για την Εύξεινο Λέσχη Τρικάλων
http://trikalaola.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=2163:%CE%AE%CE%B8%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%AD%CE%B8%CE%B9%CE%BC%CE%B1-%CE%BC%CF%8C%CE%B4%CE%B1-%CE%AE-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1&Itemid=92
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου