Σάββατο 26 Φεβρουαρίου 2011

Αποκριές στη Θράκη

Απόκριες στη Θράκη (Έθιμο του ”ΜΠΕΗ” στην Ελαία του Έβρου)

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΜΠΕΗ ΣΤΗΝ ΕΛΙΑ ΕΒΡΟΥ
(την Καθαρή Δευτέρα)

Του Θόδωρου Κυρκούδη
Ο Μπέης είναι ένα καθαρά λαογραφικό έθιμο της Θράκης και ειδικότερα του βόρειου Έβρου.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ονομαζόταν έτσι ο Τούρκος αξιωματούχος που εξουσίαζε απόλυτα μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, οι υπόδουλοι Θρακιώτες για μια μόνο μέρα μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν τους Τούρκους, δηλαδή να τους πειράξουν, να τους βρίσουν και άλλα διάφορα.
Η μέρα αυτή ήταν στην εβδομάδα της Αποκριάς και συνήθως η Καθαρή Δευτέρα. Ο χαρακτήρας του εθίμου δεν είναι απλά συμβολικός και αποκριάτικος αλλά έχει ρίζες και συγγένειες στη Διονυσιακή Λατρεία, (όπως και το έθιμο του Τρύφωνα που σήμερα γιορτάζεται μόνο στα Δίκαια του Έβρου), γιατί το κρασί κατέχει σημαντική θέση στην όλη τελετουργία.
Ο Μπέης συνοδευόμενος από την ακολουθία του, που αποτελείται από: δύο γκάιντες, μερικά χανουμάκια, δύο σωματοφύλακες προσωπική φρουρά ή κουρουτζήδες (σημαίνει: αγροφύλακες), τον έφορα, τον γιατρό, τη νοσοκόμα, το γύφτο και τη γύφτισσα με το μωρά της, όλα τα παιδιά του χωριού καθώς και όσους θέλουν περιοδεύει μέσα στο χωριό, από σοκάκι σε σοκάκι και μαζεύει τον υποτιθέμενο “Φόρο εισοδήματος” που πλήρωναν παλιότερα οι Έλληνες υπόδουλοι. Σε κάθε αυλή η νοικοκυρά κερνάει όλη τη συνοδεία με κρασί (ή ούζο), μεζέδες και γλυκά, και ο νοικοκύρης προσφέρει το Φόρο.
Ο “φόρος” αυτός μεταφράζεται σε χρήμα και στάρι. Αφού δοθεί στον Μπέη το δοχείο με το στάρι εύχεται “καλή σοδειά και καλή προκοπή” και συνεχίζει το γύρισμα του χωριού.
Στιγμιότυπο από το Καθαροδευτεριάτικο έθιμο του ΜΠΕΗ
Στη διάρκεια της περιφοράς, όποιος πειράξει το μωρό της γύφτισσας, πιάνεται από τους κουρουτζήδες και “καλυβώνεται” (πεταλώνεται) συμβολικά του καρφώνουν το πόδι, τον πεταλώνουν και είναι υποχρεωμένος να πληρώσει φόρο, σαν αποζημίωση.
Κατά το μεσημέρι αφού τελειώσει η περιοδεία, το άρμα του Μπέη έρχεται στην πλατεία που είναι κατάμεστη από κόσμο που μαζεύεται από τη γύρω περιοχή. Το έθιμο αυτό έχει χαρακτήρα λαϊκού πανηγυριού. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, που είναι αμφιθεατρική, υπάρχει ειδικός χώρος για να γίνουν τα απαραίτητα έθιμα. Οι κοπέλες ντυμένες παραδοσιακά σχηματίζουν κύκλο γύρω από τον χώρο αυτό.
Ο Μπέης με τους επιτελείς του μετρά το χωράφι για να “κόψει καπάκι”, όπως λένε. Μετά βάζει στο ζυγό του ξύλινου αλετριού, το γύφτο και την γύφτισσα. Το όργωμα έχει αρχίσει. Ο γύφτος και η γύφτισσα κάνουν “νούμερα”, λιποθυμούν, ξεφεύγουν και τρέχουν ν’ αποφύγουν το μαρτύριο, αγκαλιάζονται τρυφερά αλλά τους το απαγορεύουν οι φύλακες και έτσι συνεχίζουν.
Ακολουθεί η σπορά. Ο Μπέης σπέρνει με το χέρι, με τη συνοδεία των Φρουρών του και του έφορα. Το έθιμο ορίζει πως κάποιος πρέπει να προσπαθήσει να κλέψει το δοχείο που έχει το σιτάρι και να το πετάξει ψηλά. Αν το δοχείο αναποδογυριστεί κατά την πτώση του, η χρονιά θα ‘ναι ανάποδη, αν όμως πέσει κανονικά η σοδειά θα πάει καλά.
Μετά τη σπορά σειρά έχει ο θέρος. Το θέρισμα γίνεται με δρεπάνια, από τους κουρουτζήδες, στο τέλος ξαπλώνονται ο ένας πάνω στον άλλο και σχηματίζουν την θημωνιά (στίβα από δεμάτια). Αφού θεριστεί το στάρι ακολουθεί το αλώνισμα με τον παραδοσιακό πάντα τρόπο. Το αλώνισμα γίνεται με τη “ντουκάνα” (ξύλινο εργαλείο που έχει πάνω του καρφωμένες χιλιάδες πετρούλες και όταν σέρνεται στ’ αλώνι ξεχωρίζει το στάρι από τα στάχυα). Η “ντουκάνα” σέρνεται από ζώα, στο έθιμο όμως απ’ το γύφτο και τη γύφτισσα, για να γίνει εμφανής η εκμετάλλευση του ανθρώπου ειδικά του υπόδουλου Έλληνα (κι ας μας λένε ακόμα και τώρα Τούρκους).
Έτσι κλείνει ο κύκλος των γεωργικών εργασιών.
Ακολουθεί η παραδοσιακή παλαίστρα, η καθαρή ελληνορωμαϊκή πάλη σ’ όλο το μεγαλείο της. Συνοδεύεται από μουσική ζουρνά και νταουλιού, που παίζει ρυθμικά σύμφωνα με τις κινήσεις των παλαιστών. Στα διαλείμματα της πάλης εμφανίζονται χορευτικά συγκροτήματα: παιδικά και εφήβων και έτσι συμπληρώνεται η φολκλορική παράσταση της όλης εκδήλωσης.
Αφού τελειώσουν όλα αυτά, συνεχίζεται η εκδήλωση με θρακιώτικους και δημοτικούς χορούς για όλο τον κόσμο.
Στη διάρκεια της εκδήλωσης λειτουργεί έκθεση βιβλίου και καντίνα του συλλόγου. Στις εισόδους του χωριού οι επισκέπτες πληρώνουν “διόδια”, σαν εισιτήρια γιο να καλυφθούν τα έξοδα που, σημειωτέον δεν είναι λίγα.
Τα έσοδα διατίθενται από τον πολιτιστικό σύλλογο, που είναι ο διοργανωτής, σε συνεργασία με την κοινότητα, για κοινωφελείς σκοπούς.
Φέτος αποφασίστηκε μετά από γενική συνέλευση να διατεθούν για τον εξοπλισμό και τη διακόσμηση του Πολιτιστικού Κέντρου που ήδη άρχισε να λειτουργεί, κι έτσι ένα μακρινό όνειρο γίνεται πραγματικότητα.
Κυρκούδης Θόδωρος
Πηγή: Ημερολόγιο – Λεύκωμα της Θρακικής Εστίας, Τεύχος πέμπτον, Θεσσαλονίκη 1987-1988.




http://xoroballomata.wordpress.com/2011/02/26/%CE%B1%CF%80%CF%8C%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B7-%CE%AD%CE%B8%CE%B9%CE%BC%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%B7-%CF%83%CF%84/

Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου 2011

Eρι πάλε ( Αποκριάτικο της Λέσβου)

Μοιρολόι της Παναγιάς Σόλων Λέκκας

Στους φραγμούς του χρόνου ..... καπτα Γιάννης Ζαζάνης

Στους φραγμούς του χρόνου
πασκίζω πάντα
σε παραμίλημα ωρών
μέσα απ’ το δικό... Σου...
σώμα...
γράφοντας συνέχεια
να κρατιέμαι σε μυστικές νότες…
Ήχων των Κ υ κ λ ά δ ω ν
σαν άνθρωπος της θάλασσας
σαν άνθρωπος του Αιγαίου




http://taxideftistounou.blogspot.com/


Ταξιδευτής του Νου

Kαλλιστορικά ηλεκτρονικά ταξίδια Καπτα  Γιάννη Ζαζάνη




http://taxideftistounou.blogspot.com/


 με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω στη blogosfaira  εναν ιδιαίτερομερακλή καπετάνιο των θαλασσών μας... Εναν υπέροχα μυστηριακό γεμάτο σοφία Καπετάνιο...που έχει να πει πολλά μελίγα λόγια.........

Καπτα Γιάννη μου θα σε παρακολουθώ καθημερινά ειμαι σίγουρος οτι θα με γεμίζεις κάθε μέρα όπως το κάνεις συνέχεια.... θα με ηλεκτρίζεις θα με ενεργοποιεις και θα μεκάνεις να ηρεμώ........




Πολυάνδριο: Σωτηρία για τους πολεμιστές της Πάρου

Μοναδικού ενδιαφέροντος αρχαίο νεκροταφείο στην Παροικιά της Πάρου, όπου έχουν αποκαλυφθεί δύο πολυανδρία (ομαδικές ταφές) του 8ου π.Χ. αιώνα αλλά ως τώρα δεν ήταν επισκέψιμο για το κοινό πρόκειται να συντηρηθεί και να αναδειχθεί έπειτα από απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού.
Στη θέση Βίτζι και επί του παραλιακού δρόμου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος, τα ταφικά μνημεία του οποίου έχουν υποστεί μεγάλες φθορές εξαιτίας της έκθεσής τους στις καιρικές συνθήκες. Με το δεδομένο μάλιστα ότι βρίσκεται δυο-τρία μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας το αρχαίο νεκροταφείο πλημμυρίζει συχνά και μετατρέπεται σε βάλτο, παρά τις αντλίες που λειτουργούν διαρκώς.
Μια πολεμική συμπλοκή στην οποία υπήρξαν 140 περίπου νεκροί σήμανε την έναρξη της χρήσης του χώρου. Σύμφωνα με τις τελετουργίες της εποχής τα οστά τους κάηκαν και στη συνέχεια φυλάχθηκαν σε αμφορείς, που τοποθετήθηκαν όλοι μαζί σε δύο πολυανδρία.
«Η μοναδικότητά τους έγκειται στο γεγονός ότι είναι τα παλαιότερα που έχουν εντοπισθεί στον ελληνικό χώρο, αποτυπώνοντας ακριβώς τα ταφικά έθιμα που αναφέρονται στα ομηρικά έπη» λέει η κύρια ανασκαφέας του χώρου κυρία Φωτεινή Ζαφειροπούλου, επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων σήμερα, μιλώντας στο «Βήμα online».
Προσθέτει μάλιστα ότι «πρόκειται για ένα δραματικό εύρημα, διότι οι άντρες αυτοί ήταν στην ακμή τους, από 16 ως 31 ετών και διότι η ομαδική ταφή τους έγινε χωρίς να υπάρχουν πολλά κτερίσματα, πράγμα εντελώς ασυνήθιστο για την αρχαιότητα».
Εξαιρετικό εύρημα αποτελούν εξάλλου δύο από τα τεφροδόχα αγγεία των νεκρών καθώς περιλαμβάνουν καταπληκτικές παραστάσεις αποδεικνύοντας την ύπαρξη υψηλής ποιότητας καλλιτεχνικών εργαστηρίων στην Πάρο εκείνης της εποχής.
Στο ένα απεικονίζονται σκηνές από τα ομηρικά έπη και στο δεύτερο, που θεωρείται και σημαντικότερο, σκηνές συντεταγμένης μάχης _ όπου εμφανίζονται για πρώτη φορά και σφενδονιστές _. κάτι που, όπως λέει η κυρία Ζαφειροπούλου, σημαίνει και την ύπαρξη οργανωμένης πόλης.
Όπως αποδείχθηκε μάλιστα από τις ανασκαφές, ο χώρος με τα πολυανδρία είχε ιερό χαρακτήρα για τους ανθρώπους της εποχής καθώς έγινε τόπος απόδοσης τιμών στους νεκρούς προγόνους. Στη συνέχεια όμως το νεκροταφείο επεκτάθηκε ενώ παρέμεινε σε λειτουργία ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους.
Μαρμάρινες οστεοδόχοι με το όνομα του νεκρού από την Κλασική εποχή και μαρμάρινες σαρκοφάγοι με επιγραφές και ανάγλυφο διάκοσμο από τη Ρωμαϊκή έχουν έρθει επίσης στο φως.
Το νεκροταφείο εντοπίσθηκε το 1982 όταν ο Δήμος Πάρου θέλησε να κατασκευάσει πολιτιστικό κέντρο σε εκείνη την περιοχή και έκτοτε συνέχισε να ανασκάπτεται ως το 2003.
Σήμερα είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και οι εργασίες που θα γίνουν σε αυτόν περιλαμβάνουν τη συντήρηση όλων των μαρμάρινων ευρημάτων που βρίσκονται επί τόπου (σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλες κλπ.) αλλά και των σκελετικών καταλοίπων.
Επίσης θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το πρόβλημα των υδάτων που αναβλύζουν, θα γίνει νέος ηλεκροφωτισμός, αποκατάσταση της περίφραξης, διαμόρφωση πρόσβασης στον χώρο, δημιουργία περιπάτου για τους επισκέπτες, ενώ θα τοποθετηθούν νέες μεγάλες ενημερωτικές πινακίδες. [Μαρία Θέρμου, Βήμα]

http://ellas2.wordpress.com/2011/02/23/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%89%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CF%83%CF%84/#more-17363

Τρίτη 22 Φεβρουαρίου 2011

Σεμινάριο για την Νάξο - Κέντρο Ελληνικής Τέχνης

Τι να κάνω αγαπητοί μου φίλοι !!! Πάλι για την Νάξο θα μιλήσω..... Αφορμή  ένα τόσο ιδιαίτερο και ενδιαφέρον σεμινάριο για τα δρώμενα και τους χορούς της Νάξου που διοργάνωσε το Κέντρο Ελληνικής Τέχνης.με καλεσμένο το Δρ Χορολογίας του Τ.ΕΦ.Α.Α. Αθηνών κ.Σταύρο Σπηλιάκο. ο κύριος Σπηλιάκος είχε ετοιμάσει μια ιδιαίτερη προβολή για τα έθιμα τους σκοπούς τους χορούς, τα μουσικά όργανα της Νάξου και όχι μόνο , ενώ μετά ακολούθησε και η διδασκαλία 2 βασικών χορών ( Συρτός, Βλάχα και η προβολή 2 άλλων ) Βέβαια, αν τα μέλη του Κέντρου ήταν στην ώρα τους λέω εγώ τώρα θα είχαμε προλάβει και όσοι άλλοι πήγαμε εκεί για το σεμινάριο αυτό να δούμε και άλλα πράγματα από τα δρώμενα της Νάξου....ο κ.Σπηλιάκος  επίσης αναφέρθηκε και σε μια καινούργια έννοια   για μένα " τους ελικοπτεράδες των εθιμων και της παράδοσης......" ( Αχ κυριε Σπηλιάκο αυτό θέλει οχι απλά ξεχωριστή ανάρτηση και σεμινάριο.....).Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι μουσικοί του Κέντρου ελληνικής Τέχνης, ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ναξιακών Συλλόγων  κ. Νίκος Μαϊτος, οι μουσικοί  Χρήστος Τσελέντης και Γιάννης Ρεφενές και φίλοι διάφοροι ...


Εφθασε η ώρα του σεμιναρίου που έπρεπε να δείξει τον Μπάλλο....
Σκέφτηκα και το λέω ξεκαθάρα; Εκείνος δεν μας είπε για "ελικοπτεράδες της παράδοσης και τώρα θα μας δείξει τον μπάλλο?? Ο κυριος Σπηλιάκος είχε όμως κάτι διαφορετικό στο νου του ....
Ζήτησε αρχικά από 1 ζευγάρι  Ναξιακό και μετά από άλλο ένα  να χορέψουν Μπάλλο....
Έβλεπες το βίωμα  στα μάτια τους... έβλεπες  την έλξη τη φυσική ... Ο  καθένας έβεπε πολλά και διαφορετικά  από τα δύο αυτά ζευγάρια.....
Αυτό το 3λεπτο ηταν ότι μπορούσε καλύτερα να ειπωθεί  από τις κινήσεις από τις σκέψεις από το αχ αυτών των ανθρώπων , από το μεράκι και το ουρλιαχτό της ψυχής...... ( όχι μόνο για τον Μπάλλο άλλά για τους χορούς

Δείτε τις φωτογραφίες και το βίντεο και θα καταλάβετε τι εννοω σίγουρα....

( οι φωτογραφίες μου παραχωρήθηκαν από το Κέντρο Ελληνικής Τέχνης και την Εβελίνα Γερακίτη μέλος του Κέντρου  και γι αυτό την ευχαριστώ θερμά!! ) 
























ΚΟΥΛΛΙΑ ΚΑΙΤΗ - ΑΓΑΝΤΑ ΓΙΑΛΕΣΑ (Κάλυμνος)

Μπάλλος ..... ο βιωματικός

Κατά τη διάρκεια ενος σεμιναρίου για τη Νάξο που διοργάνωσε το Κέντρο Ελληνικής Τέχνης ο προσκεκλημένος Δρ Χορολογίας του Τ.Ε.Φ.Α.Α.. Αθηνών κ. Σταύρος Σπηλιάκος, ζήτησε από τους Ιάκωβο Τσελέντη και Φλώρα Γεροντάκη Τσελέντη και από τους Λουκία και Νίκο Γαβρά να χορέψουν ένα μπάλλο! . Όχι άδικα βέβαια γιατί αυτά τα δύο ζευγάρια έδειξαν με το μεράκι τους, τί σημαίνει νοιώθω - βιώνω στον παραδοσιακό χορό .....

Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2011

Φωτιές Μυτιλήνης (νησιώτικο) Γιώργος Βασιλάκης (Lesvos)

ΑΠΟΚΡΙΕΣ στην ΠΑΡΟ

Οι κουδουνάτοι της Αποκριάς στη Σκύρο

Αυτή την Αποκριά τα βήματά μου με φέραν στη Σκύρο, για να πάρω μιά γεύση από τους “Κουδουνάτους” ίσως το πιό ενδιαφέρον δρώμενο των νησιών του Αιγαίου Αρχιπελάγους.
Οι  “Κουδουνάτοι”, οι μασκαράδες  της Αποκριάς που εμφανίζονται και σ’ άλλα μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερα σε ποιμενικούς τόπους, Θεσσαλία, Μακεδονία (“μπαμπόγεροι”, “ρογκατσάρια”) αλλά και στη Χίο και στη Νάξο, είναι  ένα από τα σπάνια αποκριάτικα έθιμα  και προκάλεσε από την πρώτη δεκαετία του 20 αιώνα το ενδιαφέρον πολλών ντόπιων και ξένων ερευνητών που με τη σερά τους έδωσαν  κάθε λογής κρίσεις και ερμηνείες.
Δεν θα εκάνα ένα τέτοιο ταξίδι άν δεν ήμουν και κάμποσο διαβασμένος.  Ετσι σύμφωνα με τα κιτάπια που μελέτησα, η  παλιότερη περιγραφή της Σκυριανής αποκριάς και του “γέρου” είναι του J.C. Lawson, από την Βρεταννική Σχολή Αθηνών, που βρέθηκε στη Σκύρο την αποκριά του 1900, θεώρησε το έθιμο παλαιότατο και έκανε υποθέσεις για την καταγωγή του από “βακχικό ή άλλο θρησκευτικό όργιο,” ενώ  η δεύτερη περιγραφή προέρχεται από το Σκυριανό σχολάρχη Μιχαήλ Κωνσταντινίδη, που δημοσίευσε το 1901 τη μελέτη του “Η νήσος Σκύρος”. Σ’ αυτήν αναφέρεται στα ντόπια αποκριάτικα έθιμα,  στο “γέρο” και σε διάφορες άλλες αποκριάτικες μασκαράτες.

Το Μάρτιο του 1905, ένας άλλος εταίρος της Βρεττανικής Σχολής Αθηνών, ο Richard Dawkins, οδηγημένος από την περιγραφή του Lawson, πήγε ειδικά στη Σκύρο για να μελετήσει το αποκριάτικο έθιμο. Τις εντυπώσεις του τις δημοσίευσε στο δελτίο της Σχολής. Η περιγραφή του είναι λεπτομερής και προσεκτική. Μας δίνει μια πιστή εικόνα της μασκαρεμένης τριάδας και ιδίως του “γέρου”. Για την ερμηνεία του εθίμου σημειώνει απλώς σαν “λαϊκή εξήγηση”, την παράδοση του κατεστραμμένου μισότρελου τσοπάνη που φορτώθηκε τα κουδούνια των χαμένων προβάτων του, ερμηνεία που διατηρείται μέχρι τις ημέρες μας. Σύμφωνα με τον Κ. Φαλτάϊτς και σε άλλες χώρες της Βαλκανικής αλλά και στην Ιταλία γιορτάζουν τα καρναβαλια τους  κάθε χρόνο αρχές της άνοιξης με ξέφρενους χορούς χτυπώντας ρυθμικά κουδούνια για να διώξουν τα κακά πνεύματα και να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. Σύμφωνα με τη θεωρία του Μ.Φαλτάϊτς, τα δρώμενα μπορεί να είναι οι απόηχοι των συγκρούσεων των κτηνοτρόφων με τους γεωργούς που αφού επικράτησαν οι πρώτοι επέβαλαν το τοτέμ τους, τον τράγο.


Στο νησί φτάσαμε το απόγευμα του Σαββάτου, όπόταν φθάνοντας στη Χώρα ακούσαμε από μακρυά έναν απίστευτο σαματά από κουδουνοκτυπήματα. Όσο πλησιάζαμε οι ήχοι δυναμώναν.  Είχα δει και είχα ακούσει στην τηλεόραση διάφορα ντοκυμαντέρ, είχα διαβάσει κάποιες σχετικές μελέτες, είχα ψυχανεμισθεί γιά το τι θα συναντούσα, αλλά άλλο να το μελετάς και άλλο να το ζης. Αυτός ο ζωντανός ήχος των κουδουνιών ήταν κάτι το συγκλονιστικό.  Ώσπου διασταυρωθήκαμε με τους πρώτους “Κουδουνάτους”, ένα θέαμα ανεπανάληπτο. Από τα στενά σοκάκια, από κάθε γωνιά ξεχυνόνταν παρέες -παρέες και ο ήχος των κουδουνιών ακουγόταν από παντού, μιά ατμόσφαιρα δαιμονισμένη.  Πολύ γρήγορα πιάσαμε τη συζήτηση  με τους ντόπιους και παρατηρώντας και ακούγωντας τις αφηγήσεις μυηθήκαμε πάραυτα στο εορταστικό κλίμα του νησιού. Ανάμεσα στις εκδηλώσεις αυτές της Σκυριανής Αποκριάς,  που όπως διαπίστωσα είχε τρείς φάσεις,  η πρώτη – οι “ Κουδουνάτοι” – ξεχωρίζει σαν μοναδική στον ελληνικό χώρο,  και αφορά σε μια τριάδα μεταμφιεσμένων που αποτελείται από τον “γέρο”, την “κορέλα” και τον “φράγκο”


Ο “γέρος” είναι ο πρωταγωνιστής αυτής της τριάδας και παριστάνει ένα γέρο-τσοπάνη ζωσμένο με κουδούνια.  Από τη μέση και κάτω φοράει άσπρο μάλλινο κοντοβράκι (“κοντοβράτσι”) των τσοπάνηδων, άσπρες υφαντές κάλτσες χωρίς πέλμα (“τροχαδόκαλτσες”) και πέτσινα σανδάλια (“τροχάδια”). Οι “τροχαδόκαλτσες” καλύπτουν μόνο τις κνήμες και στερεώνονται κάτω από το γόνατο με μαύρες καλτσοδέτες (“καρτσδέτες”).
Στο πάνω μέρος του σώματος, μέχρι τη μέση, φοράει την τσοπάνικη κάπα (“καπότο”), μαύρου χρώματος, γυρισμένη ανάποδα για να είναι απέξω το μαλλιαρό κεφάλι και στερεώνεται με τη μακριά υφαντή και κεντημένη ζώνη των βοσκών (“ζουνάρι”), που πέφτει μπροστά στο στήθος. Στη ράχη παραχώνει κουρέλια ή μαξιλάρι για να σχηματιστεί καμπούρα.
Το πρόσωπο το κρύβει με μάσκα (“μτσούνα”) από προβιά νεογέννητου γιδιού με δύο τρύπες για τα μάτια. Στη μέση ζώνεται καμιά πενηνταριά τσοπάνικα κουδούνια που στερεώνονται από τους ώμους και στο χέρι κρατάει το τσοπάνικο στραβοράβδι στολισμένο στη λαβή με αγριολούλουδα.

Ο τρόπος που δένονται τα κουδούνια στη ζώνη της μέσης είναι αρκετά έξυπνος, έτσι που να επιτρέπει να φοριούνται πολλά κουδούνια, χωρίς να εμποδίζονται από την επαφή τους με την κάπα.
Κάθε κουδούνι κρατιέται από έναν κρίκο με τον οποίο φοριέται στα πρόβατα κι αυτοί οι κρίκοι είναι περασμένοι σ’ ένα σχοινί (“λιτάρι”) γύρω στη μέση, ώστε να κρέμονται ελεύθερα και να βροντούν καθώς ο “γέρος” χοροπηδάει. Μόλις βάλει τη φορεσιά του ο γέρος, για λίγο χρόνο παρακολουθείται από αυτόν που τον έντυσε που κρατά ενα μαχαίρι για να σιγουρευτεί οτι όλη αυτή η περίπλοκη εξάρτηση έχει σωστά τοποθετηθεί στο σώμα του καρναβαλιστή. Σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά με το μαχαίρι ο βοηθός είναι έτοιμος να κόψει άμεσα ότι χρειασθεί.
Ο “γέρος” προχωρεί με ρυθμικούς βηματισμούς, κουνώντας τη μέση του, έτσι ώστε τα κουδούνια που είναι περασμένα σ’ αυτή, να δίνουν ήχους φοβερούς, αλλά ρυθμικούς κι εναλλασσόμενους. Κατά διαστήματα στέκεται και “σείεται”, και τότε το κούνημα του κορμιού του είναι διαφορετικό, όπως και οι ήχοι των κουδουνιών.


Οπως θα καταλάβαμε από την περιγραφή της φορεσιάς δεν είναι και ότι πιό εύκολο να προκύψει κανείς κουδουνάτος. Κατ’ αρχάς θα πρέπει να έχει μιά φυσική ρώμη για να μπορεί να φορέσει απάνω του το βάρος της στολής που ξεπερνά 50 κιλά. Στη συνέχεια θα πρέπει να μάθει την τεχνική των βηματισμών και των πηδημάτων καθώς και την σωστή κίνηση της μέσης  και των γοφών γιατί από εκεί κουμαντάρονται τα κουδούνια και διαμορφώνεται  ο ρυθμός της μουσικής των κουδουνοκτυπημάτων.  Η στολή του γέρου  στις μέρες μας αξίζει μιά περιουσία, ξεπερνώντας τα 3.000 Ευρώ. Τα  τεράστια κουδούνια παραγγέλονται σε χαλκοματάδες στην Κοζάνη, ενώ όλα τα υπόλοιπα εξαρτήματα (Κάπα, κοντοβράκι, τροχαδόκαλτσες, τροχάδια, μουτσούνα) κατασκευάζονται από ντόπιες πρώτες ύλες στη Σκύρο.  Αν σήμερα, λόγω της σχετικής ευημερίας, αρκετοί μπορούν παρόλο το υψηλό  κόστος να την αποκτήσουν, γιατί αποτελεί ευτυχώς ένα είδος πρώτης ανάγκης, τα παλιά χρόνια ήταν απαγορευτικό.

Και έτσι οι φτωχοί κτηνοτροφοι ή οι  κολλήγοι, δουλεύαν 5-6 μεροκάματα δωρεάν, οργώνοντας τα αμπέλια στα αφεντικά τους ή σε μεγαλοκτηνοτρόφους προκειμένου να τους παραχωρίσουν τη φορεσιά του “γέρου”   για να την χαρούν για μιά-δυο ώρες. Πολύ αργότερα στη δεκαετία του 1970, οι έφηβοι μέχρι να ενηλικιωθούν και να πρωτοφορέσουν τη  δικιά τους φορεσιά με τα κουδούνια, προπονούνταν ζώνοντας  πάνω τους τενεκεδάκια  συσκευασίας γάλακτος με βοτσαλάκια για να μάθουν τον ρυθμό.  Σήμερα βλέπεις παιδάκια 7-13 ετών  να βηματίζουν με τις φορεσιές του “γέρου” και να ανταγωνίζονται με αξιώσεις τους πρεσβύτερους  αλλά  και πιτσιρίκια μιά σταλιά, να μιμούνται και να τρέχουν – χωρίς  βέβαια την βαριά εξάρτηση – πίσω απο τους πρωταγωνιστές.


Το Σάββατο  μεσημέρι απολαύσαμε   την “Τράτα”, το δεύτερο μέρος των εκδηλώσεων ( που επαναλήφθηκε και την Κυριακή το μεσημέρι από άλλη ομάδα),   εξίσου αξιόλογο και ενδιαφέρον με το πρώτο αν και τελείως διαφορετικό καθώς αποτελείται από  πρόχειρες υπαίθριες θεατρικές παραστάσεις και απαγγελίες σατιρικών στίχων από ερασιτέχνες ποιητές και ηθοποιούς. Οι σατιρικές αυτές παραστάσεις μας οδηγούν κατευθείαν στις ρίζες της σάτιρας, όνομα προερχόμενο απο τον ίδιο τον Σάτυρο, τον τοτεμικό θεοποιημένο Τράγο γνωστό και σαν Πάνα στους αρχαίους  Έλληνες,  το μεγάλο θεό της πριν απ’ το Δωδεκάθεο εποχής. Στο έθιμο της  Σκυριανής Τράτας σατιρίζονται όχι μόνο τα τοπικά γεγονότα, οι τοπικές αρχές αλλά και  γενικώτερες καταστάσεις της Ελληνικής επικαιρότητας, πολιτικές,  κοινωνικές ειδήσεις και τέλος θέματα διεθνή.


 Το υπόλοιπο άρθρο εδώ http://simadiatouaigaiou.wordpress.com/2010/02/17/%CE%BF%CE%B9-%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%AC%CF%84%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%AC%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CE%BA%CF%8D%CF%81%CE%BF/


XOΡEYTIKA ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΣΤΗ ΝΑΞΟ


Η εργασία αυτή αποτελεί Ανακοίνωση που δημοσιεύθυκε στα Πρακτικά του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου (“Εθνογραφία του Χορού”) της Διεθνούς Οργάνωσης Λαϊκής Τέχνης (Δ.Ο.Λ.Τ.) της Unesco C. Αθήνα 1992, σ. 22-31. Αναδημοσιεύθηκε στο περιοδικό “ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΑ”¨, τ. 38, 1994, σ. 43-48.
[ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑΔΕΣ (-ΤΟΙ) 'Η ΚΟΡΔΕΛΑΔΕΣ (-ΤΟΙ) Ή ΛΕΒΕΝΤΕΣ]
Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 1-10 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)
Δρώμενα:1 λέξη που χαρακτηρίζει – αναφέρεται σε κάθε συγκροτημένη μιμοδραματική πράξη των διαφόρων κοινωνιών, αγροτικών ή ποιμενικών.
Τέτοιες μιμοδραματικές πράξεις συμβαίνουν σ’ όλο τον ελλαδικό χώρο.2
Η Νάξος, νησί του Διόνυσου και της Αριάδνης αλλά και της γέννησης του Διθυράμβου 3, παρουσιάζει βακχικά 4 δρώμενα της Διονυσιακής λατρείας. 5
Ως το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, μα και το ευφορότερο, παρουσιάζει κατά ιστορικές περιόδους αριθμητική πληθυσμιακή κατάσταση των 10-18.000 κατοίκων με πολλά και μεγάλα χωριά μη νησιωτικού χαρακτήρα.
Αγροτοκτηνοτροφικά τα χωριά της ενδοχώρας, τελούν “δρώμενα”, τα οποία κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική επανάσταση.
Τα “δρώμενα” αυτά, στα οποία συνυπάρχουν πολλά στοιχεία (μεταμφιέσεις, δράση, μιμήσεις, ιεροτελεστίες, χορός, μουσική, τραγούδι, …) αποτελούν αντικείμενο διεπιστημονικής έρευνας μεγάλης σημασίας.
H μέχρι σήμερα θεματοποίηση “δρωμένων” στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στη Νάξο, αφορά προσεγγίσεις κυρίως λαογραφικές, ιστορικές, ενώ δεν έχουν θεματοποιηθεί σε σχέση με το χορό ως χορευτικό φαινόμενο, ως γεγονός.
Στη Νάξο o χορός και η μουσική είναι κύρια και στέρεα 6 στοιχεία των “δρωμένων”, καθώς επίσης και η ένταση των τελεστών και ο πάνδημος χαρακτήρας.
Η προσέγγιση που γίνεται σ’ αυτή την έρευνα, αφορά το έθιμο-δρώμενο των “Φουστανελάδων” στο χωριό Κινίδαρος 7 και διεξάγεται στον ορίζοντα της χορολογίας, που οδηγεί στο γενικό χορολογικό φαινόμενο της Νάξου, με κέντρο τον άνθρωπο (λαό).
Στο πρώτο μέρος της εργασίας γίνεται χαρτογράφηση όλων των αποκριάτικων χορευτικών δρωμένων της Νάξου για τα οποία διεξάγεται συστηματική έρευνα.
Θεωρώ σκόπιμο ν’ αναφέρω ότι, στη Νάξο παρατηρείται μια πολλαπλότητα στην ενότητα των χορευτικών δρωμένων, η οποία προκαλεί επιστημονικό ερευνητικό ενδιαφέρον ανθρωπολογικό, ιστορικό, εθνολογικό, θρησκειολογικό, ψυχολογικό, εθνομουσικολογικό, θεατρολογικό, ενδυματολογικό σε μια συνάντηση δια της οποίας ο νεοελληνικός 8 χορός εμφανίζεται με όχι συντηρητικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα παρουσιάζεται η ανάγκη για παραπέρα έρευνα.
H διακεκριμένη αυτή ενότητα, για ένα τόσο μικρό σε έκταση και πληθυσμό ελλαδικό χώρο, αποτελεί και ενότητα θεματική, λατρευτική, η οποία ερμηνεύεται και από την παρουσία και λατρεία του Διονύσου στο νησί της Αριάδνης και του κρασιού (Οινοπίων = γιος του Διόνυσου). Τρεις μύθοι μας παραδίδονται από την αρχαιότητα για τον Διόνυσο και την Αριάδνη, οι οποίοι μεταφέρθηκαν αυτούσιοι ως σήμερα δια στόματος των χωρικών της Νάξου, που αποτελούν ταυτόχρονα και ένα από τα μυθολογικά υπόβαθρα 9 των “δρωμένων”. Για τους μύθους αυτούς ο Δημ. Οικονομίδης  συμπεραίνει: 10
“α) Η άμπελος μεγάλως εκαλλιεργείτο εν τη νήσω Νάξω κατά τους  αρχαίους χρόνους, ως και σήμερον,
β) ότι η λατρεία του Διονύσου εν Νάξω είναι συναφής προς την καλλιέργεια της αμπέλου,
γ) ότι ο θεός του οίνου συνεδέθη όλως φυσικώς με την Αριάδνην, αντιπροσωπεύουσαν θεότητα της βλαστήσεως,
δ) ότι η λατρεία αυτών αυτόθι έσχε διττόν χαρακτήρα, οτέ μεν εκφράζουσα την χαρά των κατοίκων δια την βλάστησιν, την ευφορίαν της γης και την συγκομιδήν των καρπών, ιδία της αμπέλου, οτέ δε την λύπην των δια τον της φύσεως μαρασμόν
& ε) ότι οι ποικίλοι περί τον Διόνυσον και την Αριάδνην Ναξιακοί   μύθοι αποτελούν εξαίσια δείγματα της πλούσιας φαντασίας και της βαθείας συναισθηματικότητας των νησιωτών αυτών του Αιγαίου”.
Μια χαρτογράφηση των αποκριάτικων “δρωμένων” με βάση τα πρωτόκολλα και τη σχετική βιβλιογραφία δίνουν τα παρακάτω στοιχεία και υπό τις ακόλουθες κατηγορίες:
Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 11-17 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)
1. ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ: Μόσκαροι ή Μοσκάροι 11 ή Παλ(α)ιομάσκαροι (στ’ Απεράθου & στο Φιλώτι) με μουτσούνες (προσωπίδες) ή με βάψιμο (μουτζούρωμα – μαύρισμα) ή άλλη παραλλαγή του προσώπου, 12 Παπάς, Στρατιώτης, Παλιάτσος, Βλάχα, Ληστής, Κουδουνάτοι, Κουδουνάτοι με αμπαδέλια (κάπα με κουκούλα), Φουστανελά(δες)(τοι) ή Κορδελά(δες)(τοι) ή Λεβέντες, 13 Αρκουδιάρη(δοι), Αρκούδα, Ζεϊμπέκι(δοι), 14 Γριά, Νύφη, Γιατρός, Αράπης, Σαλπιγκτής.

Κουδουνάτος (Απείρανθος)
2. ΠΡΟΣΩΠΑ: Παλιάτσοι, Στρατιώτες, Ληστές, Φουστανελάδες ή Κορδελάτοι ή Λεβέντες, Μπαϊρακτάρης, Κουδουνάτοι, Κουδουνάτοι με αμπαδέλι και Σόμπα, 15 Γριά, Νύφη, Παπάς, Νεκρός, Γεωργός, Γιατρός, Σουργιστής, 16 Αξινατόροι, 17 Αράπης. 18

Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 18-32 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)
3. ΣΚΕΥΗ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΕΡΓΑΛΕΙΑ: Κουδούνια, σόμπες, μπαϊράκι, σάλπιγγα, ξίφη, τουφέκια, σακιά, ρόκα, σύνεργο (αλέτρι), σουργιά, 19 πανιστής, 20 αξίνα, σακούλι με στάχτη, κορδέλες, χρυσαφικά, μαντήλια, στέφανα.
4. “ΔΡΩΜΕΝΑ“: “Φουστανελάδες” ή “Κορδελάτοι” ή “Λεβέντες”, “Κουδουνάτοι” 21, “Γάμος”, “Κηδεία”, “Αράπης”, “Πόλεμος” 22, “Αρκούδα”, “Γριά”, “Σάκιασμα”, “Αροτρίωση”, “Βοσκίστικα” 23, “Κοινές Ταύλες” (κοινά τραπέζια), “Θεατρικές παραστάσεις” 24, “Πομπές θιάσων” 25, “Γλέντια στα σπίτια”, “Σατυρικές απαγγελίες”  (στ’ Απεράθου), “Χορός”, Χοιροσφάϊσμα. 26
5. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ: Ακριτικά και Παραλογές, Δημοτικά άλλων περιοχών και μάλιστα Μωραίτικα, Αξιώτικα αυτοσχέδια (κοτσάκια) ξανάστρεφα ή κουριέζικα(σατυρικά), πειραχτικά (άχρια), τα κουκιά, ο Αράπης.
6. ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ: Τζαbούνα, dουbάκι, Σουβλιάρι, Βιολί, Λαούτο, Κλαρίνο.
7. ΧΟΡΟΙ: Ο κατ’ εξοχήν αποκριάτικος χορός “Βλάχα”, Καλαματιανός, Συρτός, Μπάλλος, Β(b)ιντζηλαιαδίστικος, 27 Ντίρλα, 28 Ζεϊbέκικος, 29 Αράπης, Κλέφτες, Γερόντικος, τα Κουκιά, 30 ο Νικηντρές, 31 το Πιπέρι, 32 ο Κόνιαλης, η Τζαbουνόπορκα, το Μαμουτζέλο.
Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 32-37 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)
8. ΤΟΠΟΣ: Η πλάτσα (πλατεία), τα μαγαζιά, τα σπίτια, οι δρόμοι, τα δώματα (οι επίπεδες στέγες των σπιτιών).
9. ΧΡΟΝΟΣ: Από το “προφωνό” Σάββατο της προφωνής 33 βδομάδας, κάθε μέρα, την Τσικνοπέφτη, Την Κρεατινή και την Τυρ(ι)νή Κυριακή, την Καθαρή Δευτέρα.
Σε πολλά από τα αποκριάτικα “δρώμενα” της Νάξου η ευετηριακή και αποτρεπτική σκοπιμότητα της δράσης είναι εμφανής με εικόνες όπως: Αροτριάσεις  και  σπορές, θανάτου – ανάστασης, φαλλοφορία 34 κ.λπ., 35 αλλά συνάμα σε ορισμένα οι ουσιαστικοί λόγοι δεν είναι καθόλου εμφανείς και ιδιαίτερα σήμερα που γίνονται εντελώς μηχανικά.
Αλλ’ όμως τα παραπάνω αποτελούν λέξεις ή καταστάσεις σύνδρομες, κλειδιά, συμβολισμούς που μας οδηγούν σε μια μελέτη του χορολογικού φαινομένου μεγάλης έκτασης με τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα δια της προχωρητικής μεθόδου και με τη συνδρομή των συνοριακών  επιστημών της χορολογίας.
Β’          ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑΔΕΣ στον Κινiδαρο
Το χορευτικό φαινόμενο των “δρωμένων” της Αξιώτικης Αποκριάς ερευνάται με βάση τις σύγχρονες χορολογικές μεθόδους. Έτσι διατυπώνεται η γνώση, πως αυτά τα “δρώμενα”, στο σύνολό τους, έχουν ως βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της όλης δράσης τους, το χορό.
Σε άλλα απ’ αυτά τα “δρώμενα” όμως, ο χορός είναι μέρος, τμήμα μιας ευρύτερης δράσης που μόνον τα συμπληρώνει και σε άλλα αποτελεί το βασικό στοιχείο, ώστε η τέλεσή τους χωρίς αυτόν καθίσταται αδύνατη, δηλαδή τελικά είναι χορευτικά δρώμενα.
Ένα τέτοιο χορευτικό δρώμενο, που εκτός των άλλων δι’ αυτού τιμούν τον Λύσιο Διόνυσο, 36 πανναξιακού 37 χαρακτήρα, είναι και οι “Φουστανελάδες” ή “Κορδελάτοι” με κέντρο δράσης τους (ερευνητικά) “από τον Κινίδαρο”. 38
Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 38-47 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)

Α. ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ 39
1. Η όλη δράση του τελείται από θίασο, μέρος της κοινότητας.
2. Οι συμμετέχοντες έχουν προκαθορισμένους ρόλους.
3. Συμμετέχουν μόνον οι άνδρες του χωριού, ενώ οι γυναίκες  περιμένουν αυτούς του άλλου χωριού που θα επισκεφτούν το δικό τους.
4. Για να τελέσουν το χορευτικό δρώμενο μετακινούνται σε άλλα  χωριά.
5. Στη  χορευτική πράξη συμμετέχουν μόνον οι Φουστανελάδες κι όχι όλος ο θίασος που συμμετέχει όμως στο όλο “δρώμενο”.
6. Η χορευτική τους πράξη αφορά τις γυναίκες (νέες και γριές) 40 του άλλου χωριού που επισκέπτονται.
7. Οι άνδρες, του χωριού που επισκέπτονται, δεν συμμετέχουν στο χορό, ενώ όμως πληρώνουν το τακίμι.
8. Η επιλογή των Φουστανελάδων γίνεται από τους λεβέντες του χωριού και την κάνει ο αρχηγός του θιάσου ο Μπαϊρακτάρης, ενώ εκφράζουν άποψη και οι παλαιότεροι (γεροντότεροι).
9. Οι Φουστανελάδες τίθενται υπό τις εντολές του Μπαϊρακτάρη και την προστασία των στρατιωτών ή των ληστών.
10. Οι οργανοπαίχτες που συνοδεύουν το θίασο δεν πληρώνονται.
11. Ο χορός ξεκινάει αφού είναι έτοιμη η κοινή τάβλα 41 με φαγητά που έχουν φτιάξει οι γυναίκες του χωριού που επισκέπτεται ο θίασος.
12. Ο χορός ξεκινάει με τη συμμετοχή μόνον των Φουστανελάδων, ενώ στη συνέχεια και των γυναικών του χωριού που επισκέπτονται.
13. Γίνεται συναγωνισμός μεταξύ των Φουστανελάδων για το ποιος θα πάρει το μαντήλι 42 από τις νιόπαντρες του χωριού 43 της χρονιάς εκείνης. 44
14. Η ανταπόδοση της επίσκεψης στο άλλο χωριό, από τους Φουστανελάδες του, είναι δεδομένη. Σε αντίθετη περίπτωση δεν επαναλαμβάνεται την επόμενη χρονιά.
15. Η φορεσιά του Φουστανελά δεν ανήκει στον ίδιο. Ανήκει σε γυναίκες του χωριού, που μέχρι σήμερα έχουν την θέληση και την πρόνοια να φυλάνε τα εξαρτήματά της, κι έτσι να συμμετέχουν υπό κάποια έννοια στο χορευτικό δρώμενο των Φουστανελάδων.
16. Η συνεύρεση θιάσων δυο χωριών στο ίδιο γλέντι είναι αδύνατη.
17. Η συμμετοχή των Φουστανελάδων στο δρώμενο σημαίνει πρώτιστα και κύρια χορευτική πράξη.
18. Κατά την αναχώρηση το πρωί και την επιστροφή το απόγευμα στο χωριό τους το γλέντι είναι πάνδημο – κοινοτικό.
B.  KATAΓΡΑΦΗ  του  ΔΡΩΜΕΝΟΥ
Οι Φουστανελάδες ή Κορδελάτοι, αποτελούν κύριο συμμετοχικό στοιχείο της τελευταίας εβδομάδας της Αποκριάς  (Τυρ(ι)νή Δευτέρα έως και Τυρ(ι)νό Σάββατο) που δρουν χορευτικά έξω από το  χωριό τους, επισκεπτόμενοι άλλα χωριά.
Τα χωριά που επισκέπτονται (νότια και δυτικά τους) είναι: Το Σαγκρί, το Φιλώτι, η Μονή, η Ποταμιά και πιό συχνά το Χαλκί (Τραγαία), την Κεραμωτή, τον Καλόξυλο, την Μυρτιά, την ‘Αχαψη, τους Αγίους Απόστολους (Μέλανες), το Κουρουνοχώρι και τους Μύλους. Η επιλογή των χωριών και της ημέρας γίνεται με προσυνεννόηση.
Όλη την εβδομάδα δεν αφήνουν κανένα να πάει στη δουλειά, φυλάγοντας τα δρομάκια που οδηγούν έξω απ’ αυτό. Όποιον πιάνουν, του παίρνουν τα εργαλεία της δουλειάς και τον οδηγούν στο χορό.
Η επιλογή των Φουστανελάδων γίνεται από τον αρχηγό τους, τον Μπαϊρακτάρη, από τους λεβέντες και χορευτάδες του χωριού, ενώ εκφράζουν άποψη και οι παλαιότεροι Φουστανελάδες και Μπαϊρακτάρηδες αλλά και οι γεροντότεροι του χωριού.
Το ξύπνημα, το πρωί της Τυρνής Δευτέρας, αλλά και κάθε πρωί της εβδομάδας αυτής, το αναλαμβάνει ο  Σ α λ π ι γ κ τ ή ς, που είναι μεταμφιεσμένος σε στρατιωτικό. 45 Στο ξύπνημα συμμετέχουν και δυό τρεις  Κ ο υ δ ο υ ν ά τ ο ι 46 όχι όμως ιδιαίτερα μεταμφιεσμένοι και οι τουφεκάδες που σμπαραίνουνε.
Οι επιλεγέντες για Φουστανελάδες πηγαίνουν στα σπίτια των γυναικών που έχουν την μεταμφίεση, μετά από προηγούμενη συμφωνία. Η γυναίκα αυτή μπορεί να είναι αρραβωνιαστικιά του, συγγενής ή και απλή συγχωριανή. Η μεταμφίεση δεν ανήκει επομένως  στους Φουστανελάδες, αλλά στις γυναίκες αυτές. Γι’ αυτό λένε : “Ο Βαγγέλης είναι της Κούλας“, εννοώντας ότι τον Βαγγέλη τον  έντυσε η Κούλα.
Η μεταμφίεση του Φουστανελά αποτελείται από τα εξής εξαρτήματα :
α) Τη Φουστανέλα (γίνεται από τα κρεββατοστρόσια με τις δαντέλες, τα κοφτά κεντήματα και το  μονόγραμμα, τα λεγόμενα  “γύροι”.
β) Το βρακί (γυναικείο εσώρουχο).
γ) Το πουκάμισο (λευκό με μανίκια κουμπωτά).
δ) Την γραβάτα (στολισμένη με χρυσή καρφίτσα).
ε) Το γιλέκο (αμάνικο και σταυρωτό).
ς) Τη ζώνη (ζωνάρι).
ζ) Τις Κάρ(λ)τσες (λευκές).
η) Τις καρ(λ)τσοδέτες (με φούντες).
θ) Το φέσι (κόκκινο τσακιστό διπλωτό και με μακριά μαύρη φούντα).
ι) Τα παπούτσια (ξώραφα).
ια) Τα στολίδια τα οποία είναι :
1. Η χρυσή καρφίτσα στο φέσι,
2. Το στεφάνι του γάμου στο φέσι (για τον νιόγαμπρο),
3.  Οι κορδέλες στη φούντα,
4. Οι πολύχρωμες κορδέλες που κρέμονται πίσω από την πλάτη του γιλέκου,
5. Τα μαντηλάκια που είναι διπλωμένα τετράγωνα και ραμμένα στο μπρος μέρος του γιλέκου,
6. Οι κορδέλες που δένονται στους βραχίονες,
7. Τα τιμαλφή (χρυσαφικά και άλλα, φερμένα κύρια από την Πόλη και τη Σμύρνη), τα οποία στολίζουν το λαιμό, το στήθος και τα χέρια του Φουστανελά,
8. Ο φιόγκος από κορδέλες στους  ώμους.
Οι γυναίκες που ντύνουν τους Φουστανελάδες συναγωνίζονται ποια θα ντύσει τον καλύτερο, επιδεικνύοντας έτσι τα χρυσαφικά 47 της και την τέχνη της σ’ όλη την κοινότητα αλλά και στ’  άλλα χωριά.
Η συγκέντρωση για την αναχώρηση όλου του θιάσου, γίνεται στη bλάτσα απ’ όπου και ξεκινούν για το άλλο χωριό με τα πόδια.
Τα μέλη του θιάσου φτάνουν και τα εκατό άτομα, μαζί με τους Φουστανελάδες, που αυτοί μπορεί να είναι είκοσι αλλά και τριάντα.
Σ’ αυτόν συμμετέχουν τα εξής πρόσωπα :
Πατείστε επάνω στη φωτο για να δείτε τις παραπομπές 48-65 (ανοίγει σε νέο παράθυρο)
α) Ο Μ π α ϊ ρ α κ τ ά ρ η ς,  που είναι κι ο αρχηγός, με το Μπαϊράκι 48 του χωριού.
β) Δύο  Π α λ ι ά τ σ ο ι  ή στρατιώτες με “ξίφια”, δεξιά κι αριστερά του Μπαϊρακτάρη ως σωματοφύλακες των Φουστανελάδων  και του Μπαϊρακιού.
γ) Αυτοί που κρατούν τουφέκια με τα οποία σμπαραίνουνε (ρίχνουνε τουφεκιιές) στον αέρα σαν εκδήλωση χαράς, αλλά και σύνθημα για τους κάτοικους του άλλου χωριού ότι φτάνουν οι Φουστανελάδες.
δ) Ο Σαλπιγκτής.
ε) Ο υπόλοιπος θίασος με “τσι μοσκάροι” (παλιάτσοι), μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες ή μουτζουρωμένοι στα πρόσωπα ή βρακάδες ή με αλειμμένα τα πρόσωπά τους με μέλι έχοντας κολημένα φτερά από κότες.
και ς) Το τακίμι 49 των οργανοπαιχτών.
Η συμμετοχή, σ’ αυτό το θίασο, όλων των νέων είναι δεδομένη, φτωχών και μη φτωχών. 50
Ο θίασος συγκεντρώνεται στην τοποθεσία “Κορωνιά” στου Διάκου (παλιό χοροστάσι του χωριού).
Ο θίασος ξεκινάει με το σύνθημα του Μπαϊρακτάρη, ενώ παίζουνε τα βιολιά, σμπαραίνουνε τα τουφέκια και οι Φουστανελάδες είναι συντεταγμένοι δύο-δύο ή τρεις.
Τα βιολιά, στο ξεκίνημα απ’ το χωριό, στην είσοδο του θιάσου  στο άλλο χωριό και κατά την αναχώρησή του απ’ αυτό, παίζουν διάφορα Μαρς, ενώ στη διαδρομή δοκιμάζουν και τα νέα τραγούδια, τα οποία τραγουδάει όλος ο θίασος.
Το τακίμι που συμμετέχει στους Φουστανελάδες, που μπορεί να μην είναι όλες τις μέρες το ίδιο, δεν πληρώνεται συνήθως. Παίζει για το κέφι των Φουστανελάδων σε ανταπόδοση της οικονομικής σχέσης τους μ’ αυτούς όλη τη χρονιά.
Βγαίνοντας ο θίασος λίγο έξω απ’ το χωριό, ο Μπαϊρακτάρης στέκεται, παραδίπλα, για να μαζέψει απ’ όλους, πλην των Φουστανελάδων, χρήματα για ν’ αγοραστεί το μπαρούτι για τα τουφέκια.
Στη διαδρομή προς το άλλο χωριό τύχαινε να συναντηθούνε με το  θίασο άλλου χωριού. Χρέος λοιπόν των Μπαϊρακτάρηδων είναι να χαιρετηθούν με σταύρωμα των μπαϊρακιών, να φιληθούνε,  και να  χαιρετηθούν δια χειραψίας λέγοντας  “χρόνια πολλά  και  του  χρόνου“. Όποιος προλαβαίνει και δίνει πρώτος το χέρι στον άλλον για χειραψία τού δίνει και κάποια χρήματα, ενώ ο άλλος είναι  υποχρεωμένος να του δώσει τα διπλά.  Στο  κακό  σταύρωμα των  μπαϊρακιών, που προκαλεί ζημιά σε κάποιο απ’ τα δύο και στην μη ανταπόδοση της χειραψίας ή των χρημάτων, οφείλονται μεγάλοι καυγάδες, οι οποίοι κατέληξαν σε ξυλοδαρμούς και ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ των μεν απ’ τους δε, μεταφορά τους και κλείσιμο στο σχολείο του χωριού, σπάσιμο του μπαϊρακιού και κατάσχεσή του, μέχρι που χρειάστηκε  η επέμβαση του παπά ή και της Αστυνομίας.
Όταν συμβεί τέτοιο επεισόδιο, αφαίρεσης του μπαϊρακιού στο  χωριό εκείνο που το χάνει, δεν ξαναντύνονται Φουστανελάδες.
Φτάνουν στο άλλο χωριό ενώ παίζουν τα βιολιά, σε γραμμή οι Φουστανελάδες, σαλπίζοντας ο Σαλπιγκτής και οι άλλοι σμπαραίνοντας.
Στη bλάτσα είναι έτοιμα τα τραπέζια, στρωμένα, κι αρχίζουν νά’ ρχονται οι γυναίκες με τα φαγητά 51 και τα σ(ι)φούνια 52 με το κρασί και, ξεκινάει το γλέντι.
Στην αρχή πιάνονται και χορεύουν μόνοι τους οι Φουστανελάδες ξεκινώντας με το “Μεγάλο Καλαματιανό” 53 ή “τ’ Αργείτικο” και συνεχίζουν με δυο-τρία “συρτουδάκια”. 54 Οι γυναίκες φέρνουν συνέχεια φαγητά και κρασί για το κοινό τραπέζι, ενώ οι  Φουστανελάδες εν τω μεταξύ έμαθαν ποια γυναίκα παντρεύτηκε εκείνη τη χρονιά για να της πάρουν το μαντήλι, 55 το οποίο το βράδυ επιστρέφοντας στο χωριό θα το ράψει, η γυναίκα που έχει τη φορεσιά, επάνω στο γιλέκο. Θα χορέψουν όλες τις γυναίκες που    έχουν βγει στη bλάτσα, ακόμα και τις γριές.
Οι άντρες του χωριού μα και του θιάσου δεν συμμετέχουν στο χορό, παρά μόνον καμαρώνουν τις γυναίκες τους και τους Φουστανελάδες, 56 ενώ όταν εκδηλώσουν επιθυμία για χορό (όχι αυτοί του θιάσου) πρέπει να πληρώσουν το τακίμι.
Οι παλιάτσοι με τον μπαϊρακτάρη και ενώ ο χορός εξελίσσεται,  γυρίζουν τα σπίτια και μαζεύουν αυγά, το ΝΤΑΒΑΕΤΙ, 57 που τα  βάζουν σε καλάθια που παίρνουν μαζί τους γι’ αυτό το σκοπό, και  χρήματα. 58 Τα αυγά τα ανταλλάσσουν στο μαγαζί, του δικού τους  χωριού, με νηστίσιμα, για το κοινό και πάνδημο τραπέζι της  Καθαρής Δευτέρας.
Σαν  α μ π ρ ο υ σ τ ι ν ο ί  (πρώτοι) στο χορό μπαίνουν οι χορευτάδες Φουστανελάδες για να εντυπωσιάζουν τις γυναίκες του   χωριού.
Ο χορός συνεχίζεται με εναλλαγές Συρτών – Μπάλλου αλλά και Καλαματιανού. Τα τραγούδια των συρτών τα τραγουδάει ο λαουτιέρης, όπως είναι το τυπικό, αλλ’ αντίθετα, στο Μπάλλο, που το τυπικό είναι να λέει παινέματα κ. ά., αυτό δεν συμβαίνει γιατί στην  περίπτωση αυτού του χορευτικού δρώμενου δεν χορεύει κάθε ζευγάρι μόνο του και με σειρά, αλλά όλοι μαζί .
Ο χορός των Φουστανελάδων είναι σεμνός, ήσυχος, σοβαρός. Χορεύουν όλες τις γυναίκες και τις γριές και  διακόπτουν (όχι όλοι μαζί) για να πιούνε (λίγο) και να φάνε .
Στο τέλος του γλεντιού θα χορέψουν και οι παλιάτσοι μια “Βλάχα”, αλλά μόνοι τους (δεν πιάνονται σ’ αυτό το χορό οι Φουστανελάδες για να μην λερώσουν τις φορεσιές τους).
Κατά τη διάρκεια του γλεντιού ο Μπαϊρακτάρης φανερώνοντας την    υποχρέωση που αισθάνεται ως αρχηγός των Φουστανελάδων για την παρεχόμενη φιλοξενία, και ιδιαίτερα των γυναικών, περιφέρει το μπαϊράκι, κατά διαστήματα, πάνω από τα κεφάλια των χορευτών,  φωνάζοντας “Ζήτω των …” (το όνομα των κατοίκων του  χωριού) και επαναλαμβάνουν όλοι οι συμμετέχοντες.
Αν στο πρόγραμμά τους δεν έχουν να πάνε σε πολλά χωριά, το γλέντι συνεχίζεται μέχρι να δώσει το σύνθημα ο Μπαϊρακτάρης για την αναχώρηση.
Σε περίπτωση που στη διάρκεια του γλεντιού εμφανιστεί άλλο μπαϊράκι, είναι υποχρεωμένοι να σταματήσουν το γλέντι κι ο Μπαϊρακτάρης να διατάξει την αναχώρησή τους.
Η αναχώρηση γίνεται πάλι με την ίδια τάξη, οι Φουστανελάδες  στη σειρά, τα  βιολιά να  παίζουν το  Μαρς και τα τουφέκια να  σμπαραίνουνε.
Η επιστροφή τους στο χωριό έχει και πάλι, όπως και το πρωί, πάνδημο χαρακτήρα. Τους περιμένουν οι γυναίκες του χωριού για να τις χορέψουν στη bλάτσα και ενώ βραδιάζει χορεύουν όλοι, στο μαγαζί, οι μεν Φουστανελάδες νοιώθοντας “αχόρευτοι” (γιατί δεν χόρεψαν τις συγχωριανές τους) και οι γυναίκες επιθυμώντας των δικών τους ανδρών το χορό, αν κι απ’ το πρωί τις χόρευαν Φουστανελάδες από άλλο χωριό.
‘Ετσι, ξεκινάει μια καινούργια χορευτική εκδήλωση, πάνδημου τώρα χαρακτήρα και με το ίδιο χαλαρό χορευτικό τυπικό, όλοι  μαζί, χωρίς παραγγελίες στα βιολιά, χωρίς παρέες (σειρά), χωρίς  το τυπικό μοναδικό ζευγάρι του Μπάλλου, όπου τώρα θα χορέψουν  κι οι γριές. 59
Η νύχτα θα τους βρει χορεύοντας, για να τελειώσει έτσι το  χορευτικό δρώμενο κάποιας ημέρας της Τυρνής βδομάδας ή του  Τυρνού Σαββάτου.
Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τα συμπεράσματα στα οποία θα αναφερθούμε, οδηγούν στoυς συστηματικούς άξονες της έρευνας, η οποία βρίσκεται ακόμα εν εξελίξει.
1. Στο αποκριάτικο αυτό “δρώμενο” στον Κινίδαρο της Νάξου, ως κύρια χορευτικό δρώμενο, ο κυρίαρχος ρόλος των Φουστανελάδων είναι ρόλος χορευτικός.
2. O χορευτικός αυτός ρόλος οδηγεί επαγωγικά στο χορολογικό κέντρο (λαός) και στο χορολογικό ερώτημα περί του νοήματος αυτής της διαδικασίας.
3. Η εμφάνιση του χορού δια μέσου της συγκροτήσεως θιάσου αποκτά μια έντονη θεατρικότητα.
Συνοδά στοιχεία αυτής της θεατρικότητας είναι :
α) Ο μη πάνδημος χαρακτήρας του χορευτικού δρωμένου, αλλ’ αντίθετα η δημιουργία θιάσου και μάλιστα συνισταμένου μόνον από άνδρες.
β) Η μεταμφίεση ως μέσον επιδίωξης επίτευξης του σκοπού των τελεστών. 60
γ) Τα σκεύη που χρησιμοποιούνται: μπαϊράκι  τουφέκια “ξίφια” κουδούνια σάλπιγγα  καλάθια.
4. Με την επιστροφή των Φουστανελάδων στο χωριό τους, ο χορός αποκτά πάνδημο χαρακτήρα με τη συμμετοχή ακόμη και των γραιών.
5. Οι Φουστανελάδες θεωρούν τη συμμετοχή τους ως υποχρέωση, τιμή, ευθύνη προς το εθιμικό της κοινότητάς τους, εκπροσωπώντας την.
6. Το γλέντι των Φουστανελάδων είναι μια εκτέλεση κοινοτικού έργου.
7. Στο χορό :
α) Είναι έντονη η διαφοροποίηση των ρόλων του θιάσου, με προεξάρχοντες στο χορό τους Φουστανελάδες.
β) Ο χορός τους απευθύνεται στις γυναίκες του άλλου χωριού.
γ) Το χορευτικό τυπικό είναι διάφορο αυτού που τελείται σ’ όλες τις άλλες χορευτικές εκδηλώσεις του χωριού.
8. “Η φανατική εμμονή σ’ αυτές τις προγονικές παραδόσεις είναι ίσως ανυπολόγιστα μακρινή”.  61
9. Η φανατική εμμονή σ’ αυτές τις προγονικές παραδόσεις διατηρεί τον αντιστασιακό τους χαρακτήρα μέχρι και σήμερα, περνώντας μέσα από πολλούς εμποδισμούς που σημαίνονται από:
α) Τους Κανόνες της εκκλησίας. 62
β) Τη δράση των Λατίνων κατακτητών. 63
γ) Την δράση των Τούρκων κατακτητών. 64
δ) Την δράση των οργάνων της Τάξης του Κράτους. 65









http://xoroballomata.wordpress.com/2010/02/16/xo%CF%81eytika-%CE%B4%CF%81%CF%89%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%83-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CE%B1%CE%BE%CE%BF/