Τα τραγούδια των εκλογών

http://www.kykladesnews.gr/ellada/37-elladacategory/57662-t-.html

Τα τραγούδια των εκλογών εντάσσονται, σύμφωνα με τον Ζευγώλη, στην ευρύτερη κατηγορία των “εύθυμων” τραγουδιών της Απειράνθου. Πρόκειται για τραγούδια, δεκαπεντασύλλαβα ομοιοκατάληκτα δίστιχα και κοτσάκια, τα οποία δημιουργούνταν και τραγουδιούνταν κατά την περίοδο των εκλογών (βουλευτικών και δημοτικών-κοινοτικών) και των δημοψηφισμάτων.



Βασικός θεματικός άξονας ήταν η συγκεκριμένη πολιτική διαδικασία και ό,τι γενικότερα εμπλεκόταν με αυτήν: τα πρόσωπα που ήταν υποψήφια, η στάση του λαού απέναντί τους (θετική ή αρνητική), τα προβλήματα, τα βάσανα και τα παράπονα των κατοίκων για την υπάρχουσα δύσκολη κατάσταση και καθημερινότητα, ακόμα και η ανακόλουθη, κάποιες φορές, στάση των εκλογέων, καθώς και οι τυχόν περιπτώσεις νοθείας του αποτελέσματος. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι τα εκλογικά τραγούδια περιλαμβάνουν επιμέρους θεματικές (όχι δηλαδή γενικώς “εύθυμες” καταστάσεις), ανάλογες με τα προσωπικά βιώματα του δημιουργού, τη συλλογικότητα, την πολιτική ιδεολογία, καθώς και τα πολιτικά τεκταινόμενα, αντικειμενικώς και υποκειμενικώς ιδωμένα.

Στ’ Απεράθου, όπως και στα υπόλοιπα χωριά της Νάξου, η προεκλογική περίοδος έβρισκε τους υποψήφιους πολιτευτές στα καφενεία και στη bλάτσα του χωριού. Ο κόσμος πολύ συχνά τους περιστοίχιζε και τους τραγουδούσε αυτοσχέδια τραγούδια, τα λεγόμενα εκλογικά (Ζευγώλης 2006:60). Όπως είναι φυσικό και επόμενο, κάθε πολιτική μερίδα επαινούσε τον δικό της υποψήφιο και εκδήλωνε ρητά την υποστήριξή της στο πρόσωπό του, το οποίο ενέμπνεε την ελπίδα για κάτι καλύτερο, για το καλό του τόπου και το δικό τους…

Μας αναφέρει ο Γιάννης Πρωτονοτάριος, δύο χαρακτηριστικά περιστατικά στ’ Απεράθου, όπου υποψήφιος πολιτευτής ήταν ο Αριστείδης Πρωτοπαπαδάκης:

Στην Απείρανθο είχαμε πάντα έναν υπουργό, τον Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη. Όλα του τα χρόνια ήταν βουλευτής, αλλά τα πολλά χρόνια, όσο έβγαινε το κόμμα του, η δεξιά δηλαδή, ήταν υπουργός. Έκαμε πολλά προσωπικά καλά στους κομματάρχηδες και στις οικογένειες που είχαν πιο πολλούς ψήφους, γι’ αυτό έχανε το 40% μέσα στο χωριό του. Ο Δημητράκης (σημ: πρόκειται για τον Δημήτρη Ελευθερίου, του Λευτεραντώνη. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ: α, β, γ, δ) όμως αγαπούσε τον Αριστείδη, που τον ψήφιζε πάντα χωρίς συμφέρον, γιατί ήθελε να έχει η Απείρανθος τον πρώτο βουλευτή των Κυκλάδων. Σε μια εκλογή που βγήκε πάλι πρώτος ο Πρωτοπαπαδάκης, από τον ενθουσιασμό τους οι Απεραθίτες έσφαξαν πολλές ζούλες, προπαντός οι βοσκοί, και έβραζαν κρέατα και έστρωσαν τράπεζα μέσα στην Πλάτσα και τρώγανε και πίνανε και τραγουδούσαν των εκλογών το σκοπό. Ήταν παρουσία και ο ίδιος ο Πρωτοπαπαδάκης, όταν κάποιος Απεραθίτης είπε ένα τραγούδι:

Εκείνο που σου ζήτησα δεν το ‘καμες ακόμα,
αλλά δεν πρόκειται ποτέ όμως ν’ αλλάξω κόμμα.
Μετά απ’ αυτόν λέει ο Δημητράκης ένα τραγούδι, για να προσβάλει αυτόν που είπε το προηγούμενο, ίσως:
Να ‘χα τσοι ψήφοι του χωριού όλοι να σου τσοι δίνω
και να μην έρθω και ποτές να σε παραβαρύνω.
Μετά επήγε ο Πρωτοπαπαδάκης και τους χαιρέτησε και τους δυο και όσους άλλους μπόρεσε και έφυγε βιαστικά για την Αθήνα. Εκείνο το βράδυ είπαν οι Απεραθίτες πολλά από τρακόσα τραγούδια και το κλαρίνο του Σταματομανώλη, το λαούτο του Παντελή του Νικολάκη και το βιολί του Ξεπετάρη, εκελαϊδούσαν ως το πρωί.

Σε μια άλλη εκλογή, τελευταία, βγήκε πάλι παμψηφεί ο Πρωτοπαπαδάκης, αλλά έφυγε και τότε βιαστικός, πριν να βγούνε τ’ αποτελέσματα και ο Δημητράκης του είπε πάλι ένα τραγούδι:

Ήφυες και δεν πρόφταξα να δ’ αποχαιρετήσω
και δεν ηξέρω και αν ζω να σε ξαναψηφίσω.
Όσο για τους υποψήφιους της αντίπαλης πολιτικής παράταξης… δεν έλειπαν τα πειρακτικά και σκωπτικά τραγούδια…
Που πρώτο τον εφέραμε σε όλες τσοι Κυκλάδες
κι έχουσιν οι αντίθετοι βοές κι ανεκαράδες (=στεναχώριες).
Εφέτι (=φέτος) δε σ’ εψήφισαν, ω ουρανέ με τ’ άστρη (=άστρα),
τρεις αδερφοί κι αφέντης μου σου δώκαν όλο άσπροι (=λευκό).

Πολλά είναι τα εκλογικά τραγούδια που ακούστηκαν στ’ Απεράθου τη δεκαετία του 1920, ύστερα από την τραγωδία του 1917. Το σύνολο όσων έχει καταγράψει ο Κεφαλληνιάδης εκφράζουν την αρνητική στάση των Απεραθιτών απέναντι στον Βενιζέλο και τη θετική τους στάση απέναντι στον βασιλιά Κωνσταντίνο τον Α’.

Ο Βενιζέλος στο ντουνιά καμιά δεν έχει θέση,
γι’ αυτό και μεις τον στείλαμε στο διάβολο πεσκέσι.
Τριάντα μέρες έκαμα ‘ξορία και φυλάκα,
όμως δε προσεχώρησα στου Κρητικού τη βράκα.
Σηκώτε απ’ το λάκκο σας, αδικοσκοτωμένοι,
που ο Κωνσταντίνος έρχεται κ’ ένα φιλί σας στέλνει.
Τον οπλισμό αν είχαμε μαζί στο χέρι,
εμείς δεν υποκύπταμε στη βράκα του Λεφτέρη!

Μετά την εκλογική αποτυχία του Βενιζέλου, στις εκλογές του 1920, και το δημοψήφισμα που επανέφερε τον βασιλιά, ένας φανατισμένος Απεραθίτης πανηγύριζε λέγοντας το παρακάτω δίστιχο:

Όλοι οι Βενιζελικοί στον Πάνερμο να πάνε,
οπού ‘χουν οι ριζαλωνιές κοπράχερα να φάνε.

Πολλές φορές, τα εκλογικά τραγούδια δεν είχαν συγκεκριμένο πρόσωπο ως αποδέκτη, αλλά εξέφραζαν τα παράπονα και την κριτική των κατοίκων για τους “μεγάλους” του χωριού, οι οποίοι δε νοιάζονταν για το λαό, παρά μόνο για τα προσωπικά τους οφέλη. Αν μάλιστα κάποιο νέο πρόσωπο έκανε την εμφάνισή του στα πολιτικά πράγματα, στήριζαν πάνω του όλες τους τις ελπίδες για το καλύτερο, για την ανάσα που θα έπαιρναν από τα βάρη που είχαν φορτωθεί από τους προηγούμενους.

Σαν έβγεις, σε παρακαλώ, πάψε τσ’ απού τη θέση
‘ιατί με το φτωχό λαό μοιράζουνε στη μέση.
Πάψε τσοι, σε παρακαλώ, μη λυπηθείς κανένα
‘ιατί τα πάθη του Χριστού μας έχουν καμωμένα.
Ευτό το gόσμο που θωρείς, όλο των εδικούσαν (=αδικούσαν)
κ’ εκάνασι dω ‘ύναικω’ και των παιδιώ dω λούσα.
Που ‘υρίζουσι εκείνοι
όπου η μπελάτζα (=ζυγαριά) κλίνει.
Κι η φτώχεια η κακόμοιρη ας είναι πεινασμένη
κ’ είχε τζη και δια παντός φόρητα (=φόρους) φορτωμένη.
Να κόψεις α’ τα φόρητα α’ τα πολλά που δίνου,
‘ιατί το αίμα dω φτωχώ’ με το μπαμπάκι πίνου.

Ο Γιάννης Πρωτονοτάριος μάς αναφέρει επίσης ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που έγινε στ’ Απεράθου στο δημοψήφισμα της Χούντας:

Στο «Δημοψήφισμα» της Χούντας τη δεκαετία του 1970, αν θέλαμε ή όχι την «Εθνική Κυβέρνηση», εμείς οι Απεραθίτες ψηφίσαμε το 90% «όχι».Το βράδυ όμως που άνοιξαν τις κάρπες και μετρήσανε τα ψηφοδέρτια, εβγήκαν το 90% «ναι». Ήταν φανερό ότι έγινε κάποια «κομπίνα» και τότε ο Δημητράκης είπε πάλι ένα τραγούδι:

Τα μάθια μου δεν είδανε τέθοιο κουτί ρημάδι,
να ρίχνεις «όχι» το πρωί να βγαίνει «ναι» το βράδυ…
Πολλοί συχνοί στ’ Απεράθου ήταν οι ποιητικοί αγώνες που αφορούσαν οποιοδήποτε ζήτημα απασχολούσε τους μετέχοντες σε αυτούς, συνεπώς ένας βασικός θεματικός άξονας ήταν και τα εκλογικά και πολιτικά… Πιο συγκεκριμένα, συχνά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει έναν Απεραθίτη να προκαλεί κάποιον άλλο μ’ έναν στίχο, ενώ ο δεύτερος να ολοκληρώνει το δίστιχο μ’ έναν δικό του, επιδιώκοντας όχι μόνο να ταιριάξει την ομοιοκαταληξία, αλλά και να συμπληρώσει το νόημα του πρώτου στίχου με ουσιαστικό και πετυχημένο τρόπο. Αναμφισβήτητα, δεν επρόκειτο πάντα για μια εύκολη διαδικασία, γιατί πέρα από την απλή πλέξη ενός δίστιχου, σημασία είχε η ίδια η ποιητική συνομιλία, τα εκφωνήματα της οποίας θα αποτελούσαν βάση για την ανατροφοδότηση του διαλόγου και τη δημιουργία νέων δίστιχων, σοβαρών ή σκωπτικών, μα πάνω απ’ όλα ουσιάτων. Ο Ζευγώλης μας παραθέτει έναν τέτοιο ποιητικό αγώνα:

[...] Ας βρεθούμε, τέλος, στις παραμονές των βουλευτικών εκλογών του 1956. Ο απόηχος του εμφύλιου δεν είχε περάσει ακόμα κι οι απειλές των αριστερών εξακολουθούσαν. Ένας Απεραθίτης αγρότης, ο Βάσος, ψήφιζε τότε αριστερά. Τώρα όμως απειλήθηκε μ’ εξορία, αν δεν ψήφιζε δεξιά, παίρνοντας σημαδεμένο ψηφοδέλτιο. Η απειλή για το Βάσο ήταν τρομερή, αφού είχε οικογένεια πενταμελή: αυτός με τη γυναίκά του και τρία μικρά παιδιά, που περίμεναν κι οι πέντε να ζήσουν από τη δούλεψη του στα λίγα ορεινά κτήματά τους. Αποφάσισε λοιπόν να δεχτεί την εξευτελιστική πρόταση,παίρνοντας το σημαδεμένο ψηφοδέλτιο. Αλλά όσο πλησίαζε η μέρα των εκλογών, τόσο οι τύψεις της συνείδησής του πλήθαιναν και για μια στιγμή σκέφτηκε την αυτοκτονία. Είδε όμως ότι ούτ’ αυτή αποτελούσε λύση αφού, κι αν αυτοκτονούσε, τα παιδιά του θα πέθαιναν από την πείνα. Στην απελπισία του θυμήθηκε πως ο αδερφός του ο Αντώνης ψήφιζε πάντα δεξιά κι επειδή του είχαν εμπιστοσύνη δεν του έδιναν ψηφοδέλτιο σημαδεμένο. Του εξιστόρησε αυτά που του συμβαίνουν ότι σκέφτεται ν’ αυτοκτονήσει, και του πρόσπεσε να ρίξει στην κάλπη το δικό του σημαδεμένο ψηφοδέλτιο, ώστε ο ίδιος να ψηφίσει πάλι αριστερά. Ο αδερφός του βλέποντας την απελπισία του δέχτηκε την πρότασή του κι έτσι ο Βάσος ψήφισε και τότε όπου του υπαγόρευε η συνείδησή του.

Τη νύχτα της Κυριακής ανακοινώθηκαν τ’ αποτελέσματα των εκλογών, με νικητή τον Καραμανλή. Το πρωί της Δευτέρας ο Βάσος έφυγε για να πάει να δουλέψει στα κτήματα. Η γυναίκα του κατά το μεσημέρι πήγε στο φούρνο για ν’ αγοράσει ένα διπλό ψωμί. Εκεί βρήκε κι άλλους πελάτες που περίμεναν το ξεφούρνισμα, ενώ ο φούρναρης τραγουδούσε χαρούμενος. Η γυναίκα του Βάσου του είπε: «Τραουδείς, ε; Είντ’ ανάγκη έχεις εσύ, αφού ήβγηκε πάλι το κόμμα σου». Ο φούρναρης της είπε ότι θα τραγουδήσει ο ίδιος ένα στίχο κι αν εκείνη με άλλο δικό της ολοκληρώσει πετυχημένα το δίστιχο, τότε θα της δώσει δωρεάν το διπλό ψωμί. Όταν εκείνη συγκατατέθηκε, ο φούρναρης τραγούδησε:

Ήβγηκεν ο Καραμαλής με τα μεγάλα φρύδια.
Κι η γυναίκα συμπλήρωσε στη στιγμή:
Κι αν ήβγε κι αν δεν ήβγηκε στου Βάσου μου τ’ α…
Οι πελάτες του φούρνου την καταχειροκρότησαν κι ο φούρναρης της έδωσε χωρίς χρήματα, το διπλό ψωμί. [...]
Βιβλιογραφία
Ζευγώλης, Γ. [1937]2006α. «Το σύγχρονο λαϊκό τραγούδι στην Απείρανθο της Νάξου». Φιλολογικά – Λαογραφικά Μελετήματα, σ. 53-103. Αθήνα.
Ζευγώλης, Γ. 1997. “Ποιητικοί αγώνες στ’ Απεράθου, παρόμοιοι με αρχαίους ελληνικούς”. Στο Πρακτικά του Β’ Πανελλήνιου Συνέδριου με θέμα “Η Νάξος δια μέσου των αιώνων” (επιμ. Προμπονάς, Ι. και Ψαρράς, Στ.), 475-480. Αθήνα: Δήμος Δρυμαλίας.
Κεφαλληνιάδης, Ν. 1984. Η Απείρανθος (ιστορία – μνημεία – λαογραφία). Αθήνα: Έκδοση Πολιτιστικού Λαογραφικού Ομίλου Απειράνθου.
Πρωτονοτάριος, Γ. 2005. Ένα οδοιπορικό στη μνήμη και στο χρόνο. Ο περίπλους της ζωής μου μέσα από τις αφηγήσεις, ιστορίες και τα τραγούδια μου. Αθήνα.
Άλλες ενδεικτικές μελέτες για τη λαογραφία των εκλογών, αλλά και τα πολιτιτικά τεκταινόμενα στη Νάξο:
Σέργης, Μ. 1998. Λαογραφικά των εκλογών (1920-1981) από ένα Ναξιώτικο Χωριό. Συμβολή στη “Λαογραφία των εκλογών” και στη μελέτη του Κυκλαδικού Χώρου. Αθήνα.
Σέργης, Μ. 2003. “Λαογραφικά των εκλογών (1920-1981) από το Γλινάδο Νάξου”. Στο Πρακτικά του Β’ Πανελλήνιου Συνέδριου με θέμα “Η Νάξος δια μέσου των αιώνων” (επιμ. Προμπονάς, Ι. και Ψαρράς, Στ.), 655-665. Αθήνα: Δήμος Δρυμαλίας.

ΠΗΓΗ: http://xefteri.wordpress.com