Οι καλύμνιες και οι φορεσιές τους

ΟΙ  ΚΑΛΥΜΝIΕΣ  ΚΑΙ Η ΦΟΡΕΣΙΑ ΤΟΥΣ

Οι γυναίκες της Καλύμνου, όπως και οι άντρες τους, διατη­ρούν όλη τους τη δωρική αρρενωπότητα, που κληρονόμη­σαν από τους παππούδες και τις «παλιές» τους (τις γιαγιά­δες). Χεροδύναμες κι εργατικές, κάνουν πολλά και γερά παιδιά, που τ' ανατρέφουν με σπαρτιάτικη αντίληψη. Ξέ­ρουν να υφαίνουν μόνες στους αργαλειούς τους τα μάλλι­να πολύχρωμα χράμια, το μαλλί από τα πρόβατα μόνες το κατεργάζονται, το βάφουν, το κλώθουν και το ρίχνουν στο «λάκκο» (αργαλειό). Εκτός από τα χράμια, τα δίμιτα και άλλα, υφαίνουν και ψιλά μεταξωτά, «μεσάλλες» (πετσέτες φανταχτερές) καθώς και τις «ρασές», είδος μικρές κουβέρ­τες υφασμένες με μαλλί και μετάξι, που μ' αυτές τυλίγουν τα μωρά τους. Ρασές υφαίνουν και για τα δικά τους τα κρεβάτια, ιδίως τα νυφικά.

Η γιορτινή στολή των γυναικών του νησιού είναι από τις απλούστερες, γι' αυτό κι από τις κομψότερες φορεσιές της Δωδεκανήσου. Χωρίς κανένα περιττό στολίδι, δίνει, με την απλή της κόψη και τα λίγα της εξαρτήματα, μια ιδιαίτερη χάρη στις λυγερόκορμες Καλυμνοπούλες σαν τη φορούν στα πανηγύρια και στις επίσημες γιορτές. Το κύριο φόρεμα είναι το καβά(δ)ι, εφαρμοστό στον ανοιχτό μπροστά μπούστο, με μανίκια πλατιά στο κάτω μέρος και με το πλατύφυλλο, χωρίς σούρες, φουστάνι κολλημένο στο πολκάκι, και ανοιχτό εμπρός, όπως και στα δύο πλαϊνά φύλλα της φούστας που του ενός απ' αυτά ανεβάζουν την άκρη στη ζώνη. Συνήθως τα καλύμνικα καβάδια -όπως και της Λέρου τα αντεριά, που έχουν σχεδόν την ίδια κόψη- γίνονται από κλαδωτά ή ριγωτά μεταξωτά. Ό­μως το κλασικό καβάδι, όπως το φορούσαν οι παλαιότερες Καλύμνιες, αλλά και πολλές από τις σύγχρονες, γινόταν από τα «λυώνια» λεγόμενα μεταξωτά, δηλ. της Αυών, σε ό,τι χρώμα, συνήθως χρυσαφί, σκούρο πράσινο, βυσσινί ή μπλε Καλύμνικη φορεσιά.

Το στήθος σκεπάζεται από τη μεταξωτή κρεμ πουκαμίσα στολισμένη με ψιλοδουλεμένα χρωματιστά κεντήματα και τραβηγμένες κλωστές, τόσο στα μα­κριά μανίκια, που ξεπροβάλλουν κάτω από τα φαρδομάνικα του καβαδιού -φο­δραρισμένα με φανταχτερό μεταξωτό που φαίνεται όταν τα σηκώνουν- όσο και στη μακριά πουκαμίσα που προβάλλει κάτω από το σηκωμένο φύλλο του καβα­διού, κοσμημένη μπρος και κατά μάκρος με χαριτωμένα σε σχέδια και χρώμα­τα σχηματοποιημένα θέματα, γλάστρες με λουλούδια, κλώνους με φύλλα και άλλα σχετικά καθαρής ντόπιας τέχνης, που είχε πολύ αναπτυχθεί σε παλαιότε­ρα χρόνια στο νησί. Μια ριγωτή πολύχρωμη ζώνη, κροσσωτή στις άκρες, τυλί­γεται στη μέση του κορμιού, ενώ στο κεφάλι ρίχνεται με χάρη το τουλπάνικο κί­τρινο ή καφετί τσεμπέρι με τις στάμπες. Άσπρες κάλτσες και γόβες ό,τι χρώμα φορούν στα πόδια, ενώ αρμαθιές από χρυσές ντούμπλες και κωσταντινάτα, καρ­φίτσες, αλυσίδες με σταυρούς κι άλλα κοσμήματα βάζουνε στο στήθος. Σκου­λαρίκια, δαχτυλίδια και βραχιόλια συμπληρώνουν το στολισμό της νέας Καλύμνιας με την επίσημη της φορεσιά. Οι ηλικιωμένες φορούν μαύρα ή σκούρα μο­νόχρωμα υφάσματα, με πολύ φαρδιές φούστες σουρωτές στη μέση, καθώς και απλό μονόχρωμο τσεμπέρι.

Έτσι που καμαρώνουμε τις λεβεντονιές με την ωραία τους φορεσιά να χο­ρεύουν τον καλύμνικο χορό στις γιορτές ή στα πανηγύρια του Χωριού, με τους ήχους των «παιχνιδιών», αθέλητα έρχονται στα χείλη μας οι στίχοι τούτοι του ποιητή, που μας δίνει, σ' ένα του παραστατικό τραγούδι, ζωντανεμένη την εικό­να ενός καλύμνικου πανηγυριού:

Μες στην αυλή, στην Παναγιά, πρεπίζαν το χορό κόρες π' αλλαξοφόρεσαν

παλιάς ζωής στολίδια: Καβάδια χρυσομέταξα απ' τον καλό καιρό, φλουριά

σε στήθη κεντητά με γλάστρες και πλουμίδια. Καλύμνικο ίσο παίζανε λαούτα

με βιολιά, και νέοι, που βαριοστόλιζε γαλάζιο σαλιβάρι, θυμίζαν που 'χε το χωριό

στα χρόνια τα παλιά μια σφουγγαράδικη ομορφιά με ηλιογραμμένη χάρη.

Επειδή πιο πάνω μιλήσαμε για τα καλύμνικα τσεμπέρια, πρέπει να πούμε πως ανέκαθεν οι Καλυμνιές φορούσαν και φορούν ακόμα το καθιερωμένο αυτό κάλυμμα της κεφαλής. Η βιομηχανία των τσεμπεριών στην Κάλυμνο ήταν πολύ διαδομένη παλαιότερα. Έλληνες που κατοικούσαν στον Τσεσμέ της Μικρασίας και σ' άλλες χώρες της Ανατολής τήν είχαν μεταφέρει στο νησί. Για πολλά χρό­νια τα τσεμπεράδικα της Καλύμνου τροφοδοτούσαν κι άλλα γύρω νησιά με τα πολυποίκιλα κεφαλομάντιλά τους. Η βιομηχανία τούτη έχασε την πρώτη ακμή της με τον πόλεμο κι έχει καταλήξει σε σπάνια και απλή χειροτεχνία. Ζήτημα εί­ναι αν υπάρχουν τώρα σ' όλη την Κάλυμνο δυο τσεμπεράδικα, όπου φτωχοί βιο­τέχνες τεντώνουν τα τουλπάνια στα μεγάλα τους τελάρα για να σταμπάρουν ύ­στερα τις απλές ή πολύχρωμες γιρλάντες και γωνιές τους, αριστουργηματικά δη­μιουργήματα στην έκφραση της νησιώτικης λαϊκής διακοσμητικής τέχνης.

Τριών ειδών καλύμματα της κεφαλής φοριούνται στην Κάλυμνο: το καλό τουλπανένιο τσεμπέρι που προαναφέραμε, θεωρούμενο ως το πιο λουσάτο, δια­κοσμημένο με λουλούδια στους γύρους και ανθισμένες γλάστρες, ή στεφάνια.

Η ΑΝΤΡΙΚΕΙΑ ΦΟΡΕΣΙΑ

Ένω οι γυναίκες της Καλύμνου διατηρούν ακόμα την τοπική τους φορεσιά, οι άντρες την έχουν καταργήσει πριν από πολ­λά χρόνια όπως έχει γίνει και στα περισσότερα ελληνικά νη­σιά. Οι παλαιοί άνθρωποι του τόπου τη φορούσαν, με πολύ καμάρι, τόσο τις καθημερινές όσο και τις επίσημες ημέρες. Ύστερα από το άσπρο χασεδένιο πουκάμισο έμπαινε το «σαλιβάρι», βράκα τσόχινη μπλε σκούρα, με μακριά «φουτουλιά» (φουφούλα). Ακολουθούσαν: ένα ριγέ μεταξωτό ζωνάρι «ντρέικο» (υδραίικο) στη μέση, το «γιαλελί», γιλέκο σταυρωτό ή ανοιχτό, τσόχινο ή βελουδένιο, κεντημένο με μαύρα μπρισίμια και με στρογγυλά κουμπιά α­πό κορδονέτο. Από πάνω φοριόταν η «σανταμάρκα», τσόχινο κοντογούνι καφέ, μαύρο ή μπλε, με μανίκια, απλούστερα κεντημένο από το γιλέκο, και τέλος συ­μπλήρωνε το ντύσιμο το «ταραπουλούσι», πολύχρωμο μεταξωτό μαντίλι, που το κρεμούσαν από την τσέπη ή πλάι στη ζώνη -ακόμη το 'βαζαν και το ίδιο για ζουνάρι. Στο κεφάλι ένα μεγάλο κόκκινο φέσι που το 'λεγαν «σκουφί», τσακι­σμένο προς τα πίσω, με το «παπάζι», παχιά και μακριά μεταξωτή φούντα μπλε ή μαύρη, που το έφερναν προς τα εμπρός πάνω στον ώμο. Είχαν και το «τσολάφι», κούκο υφαντό από μαλλί, όπως και στα πόδια τις άσπρες «φαναρωτές κρά-τσες» (τρυπητές κάλτσες ως κάτω από το γόνατο, με κεντητές στα πλάγια μπα-ρέτες, που τις έπλεχαν οι Καλύμνιες). Ακόμη τους «κρατσοέτες» (καλτσοδέτες υφαντές με μικρή φούντα στο πλάι) και τα «Βρακά(δ)ικα» λεγόμενα παπούτσια, από μαύρο βιδέλο ή λουστρίνι, σε σχήμα γόβας με χαμηλό τακούνι και με «πε­τεινό», δηλ. γλώσσα που από πάνω της δενόταν ένας μαύρος ή μπλε μεταξωτός φιόγκος. Οι άκρες των βρακάδικων αυτών παπουτσιών αντί για μύτη, όπως λέ­με, σχημάτιζαν εμπρός ένα στρογγύλεμα με κλίση προς τ' απάνω.

Παρακολουθήστε στο παρακάτω βίντεο μια πολύ όμορφη παρουσίαση των παραδοσιακών φορεσιών της Καλύμνου και όχι μόνο!!!

Η παρουσίαση συνοδεύεται από το  Δωδεκανησιακό τραγούδι και χορό "Θυμαριωτικό".